کلاژن علاوه برپوست،در«ماهیچه ها ،استخوان ، تاندون ، رباط ، غضروف و منیسک »» هم وجوددارد
وقتی کلاژن کم می شود «پوست»خاصیت ارتجاعی بودن«کشسانی» خودراازدست می دهدو به تدریج شُل می شودو چروک ها نمایان می شوند، که ازاینجامیتوان نقش این ترکیب پروتئینی رادر زیبایی و جوانی دریافت،
کلاژن (Collagen)پروتئینی است که در ماتریکس خارج سلولی (ECM) ، وجود دارد. این ماده فراوانترین پروتئین بدن محسوب می‌گردد. این پروتئین بصورت رشته‌ها وجوددارند.
رشته‌های کلاژن در همه انواع بافت همبند، ولی به میزان متفاوت یافت می‌شوند. سنتز کلاژن به‌وسیله فیبروبلاست‌ها مشابه ساخت سایر پروتئین‌ها می‌باشد.
سنتز این پروتئین توسط سلولهای استئوبلاست دراستخوان، کندروبلاست در غضروف، ادونتوبلاست در دندان، سلولهای ماهیچه صاف در دیواره رگ‌های خونی و سلولهای اپی تلیال نیز انجام می‌گیرد. ترکیب اسید آمینه تشکیل دهنده این ماده در بافت‌های مختلف دارای تفاوت‌های جزئی است.
ماتریکس چیست؟
ECM سلول«ماتریکس خارج سلولی»شامل مجموعه‌ی پیچیده‌ای از پروتئین‌های ساختاری و عملکردی می‌باشد که نقش مهمی درشکل وریخت بافت(اندام) وترمیم زخم آن بافت دارد.
(Extracellular matrix)ماتریکس خارج سلولی شبکه ای از گلیکوپروتئین‌ها و سلول‌ها است،بصورت ژله که پیرامون سلول‌ها را در بر می‌گیرد
گلیکوپروتئین نوعی از مولکول پروتئینی است که دارای یک کربوهیدرات است که درغشای سلول ویااطرافش شناور است.
کلاژن علاوه برپوست،«دراستخوان وماهیچه ها» هم وجوددارد
کلاژن ساختاری پروتئینی است که در پوست، ماهیچه ها ،مفاصل استخوان ، تاندون ، رباط ، غضروف و منیسک وجوددارد .
کلاژن ۷۵% پوست را تشکیل می دهد بنابراین ظاهر سالم و جوان پوست وابسته به بخش عظیمی از سلولهای کلاژن سالم در آن می باشد. نقش کلاژن، حمایت از بافت همبندی است. یعنی ساختار پوست، مفاصل و ماهیچه ها را محکم می کند. با افزایش سن، درصدی از کلاژن از دست می رود. به طوری که میزان کلاژن موجود در بدن در ۵۰ سالگی نصف میزان آن در ۲۰ سالگی است.
اگرکلاژن کم شود
وقتی کلاژن کم می شود خاصیت «کشسانی پوست» کاهش می یابد و پوست به تدریج شل و چروک ها نمایان می شود، به دلیل نقشی که این ترکیب پروتئینی در زیبایی و جوانی دارد،
کلاژن یکی از فراوان ترین پروتئین ها در بدن است که از زنجیره ۳ پروتئین که به صورت مارپیچی به هم متصل هستند تشکیل شده است. این ساختار منحصر به فرد باعث خاصیت ارتجاعی در آن می شود. تقریبا ۳۳% پروتئین های بدن کلاژن می باشند.
این پروتئین از بافت و اندام های بدن حمایت کرده و باعث اتصال آنها به استخوان می شود. در حقیقت استخوان ها نیز ترکیبی از کلاژن ومواد معدنی از قبیل کلسیم و فسفر می باشند. نقش کلاژن در بافت ها، مشابه نقش فولاد در ساختمان ها می باشند که باعث شکل دهی و حفظ ساختار کلی آن بافت می شود
زنجیره های کلاژن
یک مولکول کلاژن از سه زنجیرهٔ پروتئینی تشکیل شده که به دور یک دیگر پیچیده‌اند. مولکول‌های این پروتئین به گونه‌ای کنار یک‌دیگر آرایش می‌یابند و یک ریز رشته را می‌سازند. تعداد زیادی از این ریز رشته‌ها به دور یک‌دیگر می‌پیچند تا یک رشتهٔ کلاژن ساخرصد پرولین و هیدروکسی پرولین و یک اسید آمینه غیر استاندارد است.
انواع کلاژن
تقریباً ۱۳ نوع از این پروتئین در انسان شناسایی شده‌اند،تفاوت آنهادرآرایش وشکل گیری آنهاست.
معروف‌ترین انواع کلاژن
۱- این نوع کلاژن در استخوان و وتر وجود دارد و از تعداد زیادی دسته‌های فیبری ساخته شده‌است که به صورت امواج دریا قرار دارند.
۲- که در غضروف شفاف دیده می‌شود به شکل فیبریل است و فیبر تشکیل نمی‌شود.
۳- همان رشته شبکه‌ای است که در غشای پایه دیده می‌شود این نوع کلاژن از فیبرهای واحد ساخته شده‌است.
نوع چهارم- به صورت فیبریل نبوده و احتمالاً غیر پلیمریزه هستند. کلاژن نوع IV در غشای پایه ونوع V در جدار رگ‌های خونی جنین یافت می‌شود.
دکتر نیکول اوسینگا : Nicole Osinga(متخصص تغذیه دانشگاه گلف»تورنتو-کانادا می گوید: بدن شما به کلاژن نیاز دارد ولی باید بدانید که خودش قادر به تولید این پروتئین است بنابراین بسیاری از ما واقعا نیازی به اضافه کردن پودر این پروتئین به غذا یا دریافت آن از طریق مکمل ها نداریم.
پس این همه سر و صدا در مورد کمبود این ماده برای چیست؟ درست است یا نه؟ بیایید حقایق این مساله را با هم بررسی کنیم:
این متخصص«نیکول اوزینگا»:بدن انسان نمی تواند کلاژن را به صورت کامل جذب کند. پس این ادعا که دریافت مکمل کلاژن می تواند مستقیما باعث بهبود رشد استخوان و سلامت پوست و یا مو شود، درست نیست.”
کاری که بدنتان انجام میدهد تجزیه کلاژن در سیستم گوارش به اسید آمینه هایی است که در هر قسمت بدن بنا به نیازی که دارند مورد استفاده قرار می گیرد، اما این فرایند به طور اتوماتیک سبب صاف و درخشان شدن پوست تان نمی شود. از طرف دیگر مصرف یک مکمل کلاژن می تواند بدن شما را به تولید کلاژن بیشتر ترغیب کند. یعنی مکمل های کلاژن با مهیا کردن منابع زیست فراهمی bioavailable آمینو اسیدهای تولید کننده آن به تولید طبیعی این پروتئین برای استخوان و مفاصل کمک می کنند. این مورد در جریان یک مطالعه مشخص شد.
به گفته دکتر ویتنی بو Whitney Bowe، متخصص پوست: قبل از مصرف مکمل کلاژن به امید بهبود پوست تان، این نکات را در نظر بگیرید: “در واقع تا به این زمان مطالعات دقیق علمی و اطلاعات بسیار محدودی در مورد کلاژن قابل جذب (از طریق پوست یا تزریق) یا کلاژن خوراکی وجود دارد. در نتیجه، هنوز مشخص نیست که آیا این مکمل ها تاثیر معنی داری روی پوست زنانی که تغذیه ای متعادل شامل انواع منابع پروتئینی از قبیل مرغ، ماهی، تخم مرغ، مغزها و ماست داشته اند، بگذارد. یک مطالعه همراه با مصرف دارونماها به صورت تصادفی نشان داد زنانی که به طور منظم و به مدت ۸ هفته پپتید peptide را از کلاژن دریافت کرده اند شاهد کاهش ۲۰ درصدی چین و چروک در پوستشان بوده اند.
*پپتید peptide: یک ترکیب که متشکل از دو یا چند اسیدهای آمینه مرتبط در یک زنجیره است، گروه کربوکسیل هر اسید به گروه آمین های بعدی با یک پیوند از نوع -OC-NH- پیوند داده می شود.
باافزایش سن، سطح طبیعی این پروتئین در بدن کاهش می یابد.
بر اساس تحقیقات انجام شده، کلاژن پروتئین های سازنده موی بدن را افزایش داده و تقویت می کند که باعث پیشگیری از ریزش مو و افزایش رشد آن ها شده و با کمک به ساختار سالم فولیکول follicle مو که کار تولید رنگدانه ها را انجام می دهند، خاکستری شدن مو را به تعویق می اندازند. علاوه بر این، مکمل های کلاژن با کمک به حفظ سطح رطوبت موها در درمان موهای خشک و شکننده بسیار مفید هستند.
مصرف مکمل کلاژن به تنهایی برای شما کفایت نمی کند.
به گفته «دکتر اوسینگا» ویتامین C و کلاژن باید با هم مصرف شوند، چون اگر میزان ویتامین C در بدنتان خیلی کم باشد کلاژن کافی در بدن تولید نمی شود. کلم، میوه های قرمز و هویچ همه به طور طبیعی باعث افزایش تولید این پروتئین در بدن می شوند. علاوه بر کاهش تولید کلاژن در بدن با افزایش سن، فاکتورهای زندگی مدرن مانند استرس، تغذیه ضعیف و عدم تعادل سلامت روده می تواند توانایی بدن را برای ساختن کلاژن کاهش دهند.
کرم‌های حاوی کلاژن که زیاد هم تبلیغ می‌شوند، تاثیرچندانی در کلاژن‌سازی ندارند.
چون کلاژن، پروتئین بافت درشت است و کرم‌های حاوی کلاژن خیلی از سطح پوست جذب نمی‌شوند
اما «کلاژن‌های تزریقی» مثل هیالورونیک اسیدها تقریبا موثرند و برای پر کردن خط خنده یا حجم دادن استفاده می‌شوند. اخیرا نیز نوع خوراکی کلاژن تولید شده که به صورت مکمل و سافت ژل وارد بازار شده است.
مواد غذایی -برای افزایش کلاژن در پوست، تا پوست قدرت، استقامت و حجم خود را حفظ کند:
بدن برای بازسازی آنچه که آسیب دیده است به طور مداوم« کلاژن های جدید»تولید می کند واما از۴۰سالگی میزان تولیداین پروتئین کاهش می یابد که برای جبران این نقیصه بایددرتقویت وتحریک تولید کلاژن در پوست پرداخت.
بازسازی و تعمیر کلاژن را میتوان با رعایت تغدیه مناسب تأمین کرد که بعضی از آنهاپرداخته می شود:
سیر : سیر یکی از بهترین منابع تولید گوگرد، که برای تولید کلاژن در بدن است، سیر همچنین اسید لیپوئیک و تورین دارد که به بازسازی الیاف کلاژن آسیب دیده کمک می کند.
صدف : صدف طبیعی منابع غنی از روی یک عنصر ضروری برای روند کلاژن سازی است همچنین و مملو از ویتامین ها و مواد معدنی از جمله آهن و ویتامین B۱۲ است، صدف یک گزینه کم کالری است و یک لیست طولانی از فواید سلامتی دارد.
چای سفید : از ساختار کلاژن پشتیبانی می کند با توجه به تحقیقات انجام شده توسط دانشگاه کینگستون چای سفید ممکن است از پروتئین های ساختاری پوست به طور خاص کلاژن محافظت نماید اعتقاد بر این است از فعالیت آنزیم تجزیه کلاژن و خطوط و چین و چروک جلوگیری می کند.
مرکبات : میوه های خانواده مرکبات مانند پرتقال، لیمو، گریپ فروت که سرشار از ویتامین C هستند توانایی در کمک به آمینو اسیدهای لیزین و پرولین برای تبدیل شدن به کلاژن را دارند. آنتی اکسیدان ویتامین C همچنین در کمک به خنثی کردن رادیکال های آزاد که سبب شکستن کلاژن و الاستین در پوست است بسیار مهم می باشند.
پروتئین : علاوه بر پروتئین، سفیده تخم مرغ هر دو لیزین و پرولین را دارد بنابراین اضافه کردن سفیده تخم مرغ به رژیم غذایی خود می تواند از تولید طبیعی کلاژن در بدن حمایت کند و برای کسانی که رژیم گیاهی دارند و ترکیب محصولات حیوانی مانند تخم مرغ و یا گوشت بدون چربی را دوست ندارند آجیل بخصوص بادام زمینی دارای پروتئین لیزین است.
سبزیجات نارنجی : سبزیجات نارنجی رنگ مانند هویج و سیب زمینی شیرین که سرشار از ویتامین A هستند و سبب بازیابی و بازسازی کلاژن آسیب دیده می شوند.
توت : تمشک و انواع توت ها رادیکال های آزاد تمیز کرده و سطح کلاژن را افزایش می دهد.
سویا: منابع شیر سویا، پنیر یا پنیر سویا، سویا دارای جنیستین ( هورمون گیاهی است با خاصیت آنتی اکسیدان ) که باعث تولید کلاژن شده و به جلوگیری از آنزیم هایی، مانند MMP ها کمک می کند و از پیری پوست جلوگیری می نماید.
ماهی : مانند ماهی تُن و ماهی قزل آلا دارای اسید چرب امگا ۳ است می گوید سلول های پوست توسط یک غشاء چرب محافظ احاطه شده است هنگامی که سلول های سالم باشند آنها قادر به حمایت از ساختار پوست می باشند.
سبزیجات قرمز: گوجه فرنگی، فلفل و چغندر حاوی لیکوپن آنتی اکسیدان است. لیکوپن به عنوان یک sunblock ( ضد آفتاب ) طبیعی عمل می کند و با افزایش سطح کلاژن از پوست در برابر آسیب محفاظت می کند.
سبزیجات سبز تیره : مانند اسفناج و کلم پیچ غنی از ویتامین Cمی باشد و می تواند تولید این ماده را را برگردانند در محصولات موضعی، ویتامین C وجود دارد. و دارای خواص آنتی اکسیدانی است که سبب تثبیت آنزیم پیام رسان شکننده کلاژن می شود این نیز بدن را در برابر رادیکال های آزاد محافظت می کند و از ضعیف شدن این پروتئین جلوگیری می کند.
علاوه برتغدیه،«آفتاب» نیز نقش مهمی درتأمین این پروتئین دارد
آفتاب در درم ( زیر خارجی ترین لایه پوست)، کلاژن پایه و اساس بافت همبند است که از ساختار پوست پشتیبانی می کند و برای جوانتر سازی پوست ضروری است اما با افزایش سن، تولید آن در بدن کمتر می شود و به این علت است که آنزیم ها با شکشتن کلاژن آن را کاهش می دهند و باعث نازک شدن پوست و از دست دادن احساس پری و سبب تشکیل چین و چروک می شوند..
نقش «ژلاتین » در تأمین کلاژن
ژلاتین ماده‌ای جامد نیمه شفاف، بی‌رنگ، ترد و کمابیش بی‌مزه است که از کلاژن درون پوست و استخوان جانوران به‌دست می‌آید. این ماده معمولاً به‌عنوان عامل ژله ای کننده در صنایع غذایی، داروسازی، عکاسی و لوازم آرایشی و بهداشتی به‌کار می‌رود. مواد حاوی ژلاتین و یا چیزهایی با عملکرد مشابه این ماده، ژلاتینی نامیده می‌شوند. ژلاتین یک گونه تغییرناپذیر هیدرولیز شده از کلاژن است و به‌عنوان یک ماده خوراکی طبقه‌بندی شده‌است. ژلاتین در ساخت برخی آبنبات‌های چسبناک و نیز فراورده‌هایی مانند ژله، مارشمالو (marshmallow) و برخی ماستهای کم‌چرب به‌کار برده می‌شود.
زمانی که کلاژن فرآوری شود به ماده‌ای بی‌رنگ و بی‌مزه به نام ژلاتین تبدیل می‌شود. ژلاتین پس از آنکه سرد شود بافتی ژله مانند پیدا می‌کند. فوائد ژلاتین برای سلامتی با خواص کلاژن مشابه است زیرا ژلاتین هم حاوی همان آمینو اسیدهاست. ژلاتین از چندین آمینو اسید برخوردار است. آمینو اسیدها موادی هستند که برای تولید پروتئین با هم ترکیب می‌شوند و برای کارکرد صحیح ارگان‌های مختلف و تامین انرژی ضروری هستند. در حالی که بدن انسان برخی از این آمینو اسیدها را تولید می‌کند بسیاری از افراد باید آمینو اسید مازاد مورد نیاز خود را از طریق رژیم غذایی تامین کنند.
مصاحبه با دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده، متخصص پوست و رئیس مرکز تحقیقات پوست و سلولهای بنیادی در مورد کلاژن
به تازگی گروهی از محققان ژاپنی ادعا کرده‌اند ماءالشعیری تولید
کرده‌اند که هر بطری آن حاوی ۵ درصد الکل و ۲ گرم کلاژن است و به رفع چین و
چروک و افزایش خاصیت کشسانی پوست کمک می‌کند و باعث نرمی و لطافت پوست
می‌شود.
نکته مهم این است که الکل، قهوه و سیگار از جذب این پروتئین می‌کاهند و
تولید مشروبات غنی‌شده با کلاژن شاید بیشتر شعاری تبلیغاتی برای جذب مشتری
باشد. به هر حال، به همین بهانه در این مطلب با دکتر محمدعلی
نیلفروش‌زاده، متخصص پوست و رئیس مرکز تحقیقات پوست و سلولهای بنیادی از
تاثیر مکمل‌های خوراکی کلاژن بر جوانسازی پوست پرسیدیم.
کدام یک از این ترکیب‌ها : کلاژن تزریقی یا کرم‌های موضعی یا مکمل‌های خوراکی واقعا موثرند و به کلاژن‌سازی کمک می‌کنند؟
کرم‌های حاوی کلاژن که زیاد هم تبلیغ می‌شوند، تاثیری روی کلاژن‌سازی ندارند چون کلاژن، پروتئین بافت درشت است و کرم‌های حاوی کلاژن خیلی از سطح پوست جذب نمی‌شوند اما کلاژن‌های تزریقی مثل هیالورونیک اسیدها تقریبا موثرند و برای پر کردن خط خنده یا حجم دادن استفاده می‌شوند. اخیرا نیز نوع خوراکی کلاژن تولید شده که به صورت مکمل و سافت ژل وارد بازار شده است.
***
اسیدهای آمینه مولکول های حاوی نیتروژن هستند که به عنوان بلوک های ساختمانی برای پروتئین ها عمل می کنند. هر پروتئین یک زنجیره منحصر به فرد از اسیدهای آمینه است که ساختار و عملکرد آن را تعیین می کند. بدن شامل صدها هزار پروتئین مختلف است که هر کدام کار خاصی را انجام می دهند. پروتئین ها به عنوان آنزیم ها، هورمون ها، مولکول های ایمنی، حمل کننده های مولکولی و اجزای ساختاری عمل می کنند. کلاژن، یک پروتئین ساختاری، یکی از غنی ترین پروتئین ها در بدن است.و مسئول خاصیت ارتجاعی پوست و مو وقدرت مو و ثبات بافت همبند است
در «دِرم »(Demis) که ضخیم ترین وخارجی ترین لایه پوست است، کلاژن پایه و اساس بافت همبند است که از ساختار پوست پشتیبانی می کند و برای جوانتر سازی پوست ضروری است اما با افزایش سن، آنزیم هاموجب شکشتن کلاژن ودرنتیجه موجب کاهش می شوند و سبب چین و چروک می شود.
غذاها برای بازگرداندن، بازسازی و تعمیر کلاژن آسیب دیده برای جوان سازی پوست مفیدهستند:
بافت همبند
بافت همبند ماده ای است که چارچوب ساختاری برای اندام، استخوان، چشم، تاندون، غضروف، پوست، رگ های خونی، لنفاوی و ماهیچه ها را تشکیل می دهد.
کلاژن پروتئین اصلی در بافت همبند است و به شکل های مختلف وجود دارد که،مرتبط با جایگاه آن در بدن است. اسیدهای آمینه برای تولید انواع اشکال کلاژن مورد استفاده قرار می گیرند، شکل و عملکرد نهایی مولکول کلاژن بر اساس نحوه اصلاح آن در طول تولید آن تعیین می شود.
فیبروبلاست ها
کلاژن توسط سلول های مخصوصی به نام فیبروبلاست ها تولید می شود.
این سلول ها قادر به ترکیب اسید آمینه با رشته های بسیار متمایز هستند که واحد اصلی مولکول کلاژن را تشکیل می دهند.
دکتر السون هاس، نویسنده «نشستن سالم با تغذیه»، گزارش می دهد که گلیسین، لیزین و پرولین، اسید آمینه اصلی در کلاژن هستند که حداقل ۵۰ درصد از محتوای اسید آمینه آن را تشکیل می دهد. همانطور که توسط فیبروبلاست ها ترشح می شوند، رشته های کلاژن تحت پیوند، پیچاندن، متقاطع، تاشو و لایه بندی برای تولید محصول نهایی می شوند.
اختلال در سنتز کلاژن باعث تاخیر در بهبود زخم ها می شود.
گلیسین یک سوم اسیدهای آمینه در مولکول کلاژن را تشکیل می دهد.
« لیزین و پرولین» که یکی دیگر از شش رشته اسید آمینه ای هستند که کلاژن را تشکیل می دهند، قبل از اینکه به رشته متصل شوند، به هیدروکسی اسید و هیدروکسی پرولین تبدیل می شوند. آنزیم هایی که این تبدیلات را انجام می دهند، به ویتامین C جهت انجام تبادلات نیاز دارند.
ویتامین C در تشکیل کلاژن در استخوان ها غضروف عضله و رگ های خونی و جذب آهن اهمیت به سزایی دارد.
کمبود ویتامین C از تبدیل پرولین و لیزین جلوگیری می کند و باعث اختلال و کاهش تولید کلاژن می شود. این تداخل پایه ای در پوست، منجر به شکستگی پوست و غشاهای مخاطی می شود.
اسیدامینهگلیسین را می توان در بدن از کولین، ویتامین B، یا از آمینو اسیدهای ترئونین یا سریین سنتز کرد. پرولین را می توان از سایر اسیدهای آمینه، یعنی گلوتامین و اورنیتین تولید کرد. لیزین یک اسید آمینه ضروری است، به این معنی که نمی تواند در بدن سنتز شود. باید از منابع غذایی مانند گوشت، ماهی، محصولات لبنی، حبوبات، گندم، میوه ها و سبزیجات تهیه شود. یک رژیم غذایی متعادل دارای پروتئین کافی برای برآورده ساختن نیازهای شما برای لیزین، پرولین، گلیسین و سایر اسید های آمینه مورد نیاز برای سنتز کلاژن است. مکمل های اسید آمینه نیز می توانند به تامین کلاژن کمک کنند.