انتظار بیمار از پزشک، داشتن دقت و مهارت است. متاسفانه گاهی نبود این دو عامل سبب بروز حوادث و تشدید بیماری افراد و حتی گاهی به فوت بیمار منجر میشود. از چنین اتفاقاتی معمولا به عنوان خطا و قصور پزشکی یاد میشود زیرا معمولا ماهیتی عمدی ندارند. در تعریف خطای پزشکی نظرات مختلفی وجود دارد. برخی نیز معتقدند اصولا عنوان خطای پزشکی عنوانی نادرست است. به هر حال در تعریفی که مورد قبول است خطای پزشکی را به این صورت بیان می‌کنند: قصور خدمت یا ارتکاب عمل اشتباه در برنامه‌ریزی یا اجرا که به‌طور بالفعل یا بالقوه باعث یک نتیجه ناخواسته میشود. این تعریف به‌طور مشخص حیطه‌های کلیدی علل خطا (قصور یا ارتکاب، برنامه‌ریزی و اجرا) را در بر می‌گیرد.
بررسی‌های مختلف نشان می‌دهد در بروز خطای پزشکی همیشه پزشک به تنهایی مقصر نیست. در بسیاری موارد عوامل زمینه‌ای موجب بروز خطا در فرآیند درمان می‌شوند. علل مختلفی برای این موضوع شناسایی شده است. نا‌هماهنگی‌های بین پرسنل درمانی با یکدیگر، تاثیر شرایط فیزیکی یا نامناسب کار، خستگی، عدم تمرکز و بی‌حوصلگی پزشک از جمله این عوامل است.
آمار شکایت ازپزشکان ۲ هزار و ۹۲۵ پرونده قصور پزشکی
بنا بر اعلام رئیس کل سازمان نظام پزشکی، سال گذشته بیشترین شکایات از جامعه پزشکی به ترتیب مربوط به جراحی زنان، پزشکان عمومی، دندانپزشکان، ارتوپدی و جراحی عمومی بوده است که این روند در شش ماهه اول سال جاری نیز به همین شکل بوده است.
رتبه اول شکایت را متخصصین زنان وزایمان دارند؛رتبه دوم پزشکان عمومی،رتبه سوم دندانپزشکان،رتبه چهارم ارتوپد،رتبه پنجم متعلق به جراحان عمومی است
در حال حاضر ۱۰هزار متخصص زنان و زایمان در کشور فعالیت می‌کنند که یک علت بالا بودن آمار شکایات به این میزان باز می‌گردد. پزشکان عمومی که با برخورداری از جامعه آماری ۷۶ هزار نفری، (که البته برآورد میشود نیمی از آنان فعالیت پزشکی ندارند) در رده دوم قرار می‌گیرند. گروه دندانپزشکی با ۲۴ هزار دندانپزشک در رتبه سوم، گروه ارتوپدی در جایگاه چهارم و گروه جراحان عمومی در رده پنجم شکایات و تخلفات پزشکی قرار دارند.
آمار مربوط به تشکیل پرونده‌های شکایت از پزشکان در دادسراها و هیات‌های بدوی به این شکل است که سال ۱۳۸۷تعداد پرونده‌هایی که در دادسرا تشکیل شده، ۴هزار و ۱۴۵ پرونده بوده که نسبت به سال ۱۳۸۸ حدود ۱۸ درصد افزایش داشته است. در سال ۱۳۸۸ نیز ۴ هزار و ۲۱۱ پرونده تشکیل شده که نسبت به سال قبل از آن ۲ درصد افزایش داشته و سال ۱۳۸۹ نیز ۴ هزار و ۱۸۷ پرونده تشکیل شده که نسبت به سال قبل از آن یک درصد کاهش داشته است. در ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۰ نیز حدود ۱۰ درصد در تشکیل پرونده‌ها کاهش دیده میشود.
از مجموع پرونده‌های پزشکی سال گذشته ۱۲ مورد از پزشکان از ۳ ماه تا یک سال از طبابت محروم شدند.
البته آمار پزشکی قانونی کشور قدری با این آمار متفاوت است. براساس آمار پزشکی قانونی در سال ۱۳۸۸، ۲ هزار و ۲۰۷ پرونده قصور پزشکی، ۷ هزار و ۷۰۱ پرونده پزشکی قانونی و ۳هزار و ۷۰۶ پرونده روانپزشکی تشکیل شد. در سال ۱۳۸۹ هم، ۲ هزار و ۹۲۵ پرونده قصور پزشکی، ۸ هزار و ۳۲۵ پرونده پزشکی قانونی و ۳ هزار و ۹۹۱ پرونده روانپزشکی به کمیسیون‌های پزشکی قانونی سراسر کشور ارجاع شده است.
براساس این آمار، بیشترین محکومان پرونده‌ها را در سال ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹، پرونده‌های دندانپزشکی تشکیل می‌دهند. در سال ۱۳۸۸ بعد از دندانپزشکی، بیشترین محکومان، جراحان عمومی و پزشکان زنان و زایمان بودند، اما در سال ۱۳۸۹، بعد از دندانپزشکی، بیشترین محکومان به پزشکان زنان و زایمان و بعد از آن به ارتوپدها اختصاص داشت. به عبارت دیگر پزشکان زنان و زایمان در شکایات وارد شده از رتبه سوم در سال ۱۳۸۸ به رتبه دوم سال ۱۳۸۹ رسیده‌اند.
اشتباه دارویی
براساس آمار موجود، خطاهای دارویی شایع‌ترین نوع خطاهای پزشکی در کشور محسوب می‌شوند. خطاهای دارویی هنگام نسخه پیچیدن یا تجویز دارو توسط پزشک در بسیاری از مواقع مشکلات جدی و خطرناکی برای بیماران ایجاد می‌کنند. براساس یافته‌های تحقیقاتی بیشترین خطاهای دارویی در بیمارستان توسط پرستاران هنگام تجویز دارو به بیماران صورت می‌گیرد.
بررسی‌های صورت گرفته نشان داده اغلب اشتباهات در مورد ارائه دارو در داروخانه‌ها به علت بدخطی پزشک معالج بوده، به‌گونه‌ای که یا نام دارو ناخوانا بوده یا قابل تشخیص نبوده است. برخی داروها به لحاظ انشایی شباهت بسیاری به یکدیگر دارند به‌گونه‌ای که ممکن است ۲ داروی مختلف فقط در یک حرف متفاوت باشند، بنابراین در صورت بدخطی پزشکان، اشتباه میشود. اما جدا از بدخطی نسخه‌های پزشکی و خوانا نبودن آنها، شلوغی داروخانه‌ها، عدم دقت مردم برای درک اهمیت این داروها و شناخت خطرات آنها و شاید توضیح ناکافی پزشک و داروساز برای مصرف دارو از عللی هستند که می‌توانند به اشتباه در تحویل دارو منجر شوند.
شورای حل اختلاف پزشکی
شورای حل اختلاف پزشکی نقطه عطفی در سازمان نظام پزشکی است. به این ترتیب در صورتی که بیماران یا همراهان بیماران مشکلی داشته باشند، می‌توانند به این مراکز مراجعه کنند و به مشکلات آنها رسیدگی شود. آیین نامه شورای حل اختلاف پزشکی به تصویب آیت‌الله شاهرودی رسید و آیت‌الله لاریجانی نیز آن را تصویب کرد. به این ترتیب امروز این شورا در سازمان مستقر شده و در این شورا قضات برجسته و کارشناسان نظام پزشکی حضور دارند. به این ترتیب مشکلات مربوط به پزشکی قبل از آن که وارد سیستم قضا شود، حل و فصل میشود؛ چرا که یکی از سیاست‌های دستگاه قضا کاهش پرونده‌های ورودی است. به عنوان مثال از زمان تشکیل شورای حل اختلاف پزشکی در تهران، ۲ هزار پرونده تشکیل شده که حدود ۶۳ درصد آنها به صلح و سازش منجر شده و به دستگاه قضایی کشیده نشده است.
علل شکایت
آگاهی‌های مردم از پیشرفت‌های پزشکی افزایش یافته و به این ترتیب مطالبات مردم از پزشکی در حال افزایش است و این موضوع نیز موجب بیشتر شدن شکایت از پزشکان میشود. هزینه‌های درمان نیز روز به روز در حال افزایش است. در مجموع عوامل متعددی شکایت از پزشکان و تشکیل پرونده‌های پزشکی را سبب میشود.
در بروز خطای پزشکی همیشه پزشک به تنهایی مقصر نیست. در بسیاری موارد عوامل زمینه‌ای موجب بروز خطا در فرآیند درمان می‌شوند، نا‌هماهنگی‌های بین پرسنل، تاثیر شرایط فیزیکی نامناسب و خستگی از‌جمله این‌عوامل است
دکتر شهاب‌الدین صدر، رئیس سازمان نظام پزشکی علت اصلی شکایات پزشکی را عدم رضایت از کیفیت درمان و نتیجه حاصل شده از درمان عنوان می‌کند و می‌گوید: مسائل مالی، عدم رعایت تعرفه‌های درمان و عدم انصاف در هزینه‌ها نیز از دیگر علل شکایت از پزشکان است. به گفته وی، مسائل مربوط به برخورد پزشک با بیمار یا برخورد پزشک با همراهان بیمار و بحث اخلاق پزشکی از دیگر علل شکایت از پزشکان است.
بالا بودن میزان شکایت از پزشکان ارتوپدی ناشی از مصدومیت‌های جبران ناپذیر بعضی بیماران است. وجود تعداد شکایات زیاد از پزشکان عمومی نیز به علت تعداد بالای این پزشکان است. دومین دلیل شکایت از پزشکان عمومی به دلیل لیزر درمانی‌ها و استفاده از دستگاه‌لیزر بدون گذراندن دوره یا تخصص آن است و استفاده از حجامت در رده بعدی علل شکایت از پزشکان عمومی قرار دارد.
شکایات از متخصصان زنان و زایمان معمولا به ۳ دلیل صورت می‌گیرد. یکی به دلیل اقدامات دیر مادر برای به دنیا آوردن بچه که هم بچه و هم مادر را دچار ضایعه می‌کند. دومین دلیل به خاطر این است که چون کار ابتدا به ماماها واگذار میشود، بعضی اوقات وقتی آنها به بن‌بست می‌رسند، پزشک متخصص را خبر می‌کنند و این موجب بروز مشکل میشود. دلیل دیگر اقدام نادرست متخصص بیهوشی است که در عمل سزارین صورت می‌گیرد.
این آمارمردم را به پزشکان بدگمان می کند!
چندی پیش در اوج فشار افکار عمومی بر وزارت بهداشت دکتر امامی رضوی، معاون درمان این وزارتخانه اعلام کرد: مانور بیش از حد رسانه‌ها روی خطاهای پزشکی باعث افزایش خطرات بیماری‌ها و شیوع آن در جامعه میشود.
دکترامامی رضوی، معاون درمان وزارت بهداشت ،ایراد دیگر مانور بیش از حد رسانه‌ها روی خطاهای پزشکی را ایجاد نگرانی در مردم دانست و اظهار کرد: این مانور باعث میشود مردم گمان کنند اعمال جراحی و پزشکی این مشکلات را دارد و کم شدن مراجعات مردم به پزشکان نتیجه این برداشت است که موجب دیر رسیدن به بیماری یک فرد و حاد شدن وضعیت او میشود.
به گفته وی، نگرانی جامعه پزشکی از ریسک‌پذیری هم اشکال دیگر این کار است که نتیجه آن بی‌توجهی به بیماری‌ها و بیماران و در کل آسیب به جامعه خواهد بود.
وی در عین حال فعالیت رسانه‌ها در حوزه سلامت را یک فرصت و ظرفیت خوب برای اطلاع‌رسانی پزشکی به مردم دانست و گفت: در کنار این فرصت ما مسوولان سلامت باید به انتقادات هم توجه کرده و کاستی‌ها را برطرف کنیم به شرطی که رسانه‌ها صحت خبر، عدالت در اطلاع‌رسانی، امانتداری و پرهیز از شایعات را مدنظر قرار دهند، چون گاهی پیش آمده که یک خبر نادرست قبل از اثبات صحت آن روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفته و مشکلاتی برای مردم و نظام سلامت ایجاد کرده است. البته جای شکی وجود ندارد که رسانه‌ها باید ابتدا از درستی خبر مطمئن شوند و بعد اقدام به انتشار آن کنند، اما اینکه بخواهند از اشتباه پزشکان چشم پوشی کنند تا احیانا اعتماد جامعه به پزشکان کم نشود، نمی‌تواند انتظار بجایی باشد.
استفاده از فناوری نوین در نسخه‌نویسی و نسخه پیچی به منظور کاهش خطاهای دارویی
امروزه درمان با حداقل خطر و حداکثر ایمنی برای بیماران قابل انتظار است.پزشکان نیز از احتمال بروز خطا در فرآیند پیچیده مراقبتی مصون نیستند. به همین علت برنامه ریزی برای کشف و جلوگیری از تکرار آن به صورت سیستماتیک از جنبه‌های ساختاری یا انسانی ضروری است.
شاید زمانی صحبت کردن از خطاهای پزشکی بسیار سخت و هرگونه خطا در این فرآیند انکار می‌شد، ولی خوشبختانه امروزه با رویکرد مراقبتی بر اساس حاکمیت بالینی پرداختن به آن نه تنها هیچ آسیبی برای این سیستم ندارد، بلکه سبب تعالی، شکوفایی و پیشگیری از خطاهای مکرر شده که در نهایت منجر به ایمنی بهتر بیماران میشود. اگر با رویکردی سیستمی با مساله، خطای پزشکی رخ دهد، پزشکان به دلیل حمایت سیستم، ترغیب به اظهار خطا خواهند شد و با اظهار خطا، سیستم نیز خواهد توانست تمام موارد خطا را شناسایی و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و تدابیری برای پیشگیری از موارد مشابه بیندیشد. البته پذیرش رویکرد سیستمی در مواجهه با خطای پزشکی به معنای نفی مسوولیت‌های شخصی کارکنان سیستم سلامت نیست، بلکه به دلیل افزایش توجه کل تیم به بالا بردن کیفیت ارائه خدمات، حس مسوولیت‌پذیری در تک‌تک افراد نیز افزایش می‌یابد. تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌های استاندارد پیشگیری از خطاهای پزشکی مطابق با موازین بین‌المللی و ملی برای بهره‌برداری در امور درمان، دارو و غذا توسط وزارت بهداشت و انجمن علمی، بازنگری محتوای آموزشی دروس پزشکی قانونی، اخلاق پزشکی و منظور کردن این محتوا برای سایر گروه‌های پزشکی و ایجاد واحد درسی پیشگیری از خطاهای پزشکی، تقویت و پشتیبانی از کمیته پیگیری خطاهای پزشکی، استفاده از فناوری نوین در نسخه‌نویسی و نسخه پیچی به منظور کاهش خطاهای دارویی از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به کاهش میزان خطاهای پزشکی کمک کند/منبع:آذر ۱۳۹۰جام جم
***
اشتباه فاحش یک پزشک در اتاق عمل!
