گُسل چیست"گسل مشا"چیست؟گسلهای ایران کدامند؟

​فعال شدن«گُسل مشا»چه تأثیری بروقوع زلزله تهران دارد؟فاصله «مشاتاتهران»چندکیلومتراست؟

گُسل چیست؟..«گُسل مشا»چیست؟..گسلهای فعال وغیروفعال چیست؟..

ایران دارای چندگسل است ودرکجاقراردارند؟

«گسل »شکستگی در سنگ هایی است که پوسته زمین را تشکیل می دهند و سنگ ها از هر طرف به موازات آن حرکت می کنند و از هم دور می شوند.

هر شکافی در زمین گسل نیست.

آن چه که معرف یک« گسل »است حرکت سنگ در دو طرف آن(موازی) است.

موقعی که حرکت سنگ ناگهانی است، انرژی آزاد شده موجب زلزله می شود.

 ​

تکان‌های گسل مشا از همان زمانی که زلزله ۵.۲ دهم ریشتری رخ داده، ادامه داشته که برخی مواقع حس نمی‌شود و برخی مواقع حس می‌شود.

روستا(مشا) در ۶ کیلومتری شمال غربی دماوند در مجاورت جاده هراز  بعد از آبعلی و قبل از تونل امامزاده هاشم واقع شده است.

 ​

روستا(دشت)مشا

فاصله تهران تا «مشا» حدود ۸۰ کیلومتر است. شهر دماوند از شمال در ۲۰۸ کیلومتری ساری، از شرق در ۷۷ کیلومتری فیروزکوه، از جنوب در ۸۸ کیلومتری گرمسار و ۱۰۷ کیلومتری ورامین و از غرب در ۷۴ کیلومتری تهران قرار گرفته است.

رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران درخصوص لحظات قبل زلزله تهران گفت: این زمین‌لرزه در همان محدوده گسل مشا روی داده است و این گسل در حال تکان خوردن است.

 ​

«رضا کرمی محمدی» رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران در گفتگو با ایلنا در خصوص زلزله لحظات قبل شهر تهران گفت: این زمین‌لرزه در همان محدوده گسل مشا روی داده و گسل مشا در حال تکان خوردن است.

او ادامه داد: تکان‌های گسل مشا از همان زمانی که زلزله ۵.۲ دهم ریشتری رخ داده، ادامه داشته که برخی مواقع حس نمی‌شود و برخی مواقع حس می‌شود.

سازمان نقشه‌برداری کشور در گزارش تحلیلی از دو زلزله اردیبهشت و خردادماه در تهران؛ اعلام کرد:

قطعه « گسل مشا »که در ١٩ اردیبهشت فعال شده پیش‌تر هم فعالیت داشته هم در سال ١٦٦٥ میلادی جابه‌جا شده و هم در زلزله ١٨٣٠ میلادی. در سال ١٦٦٥ یک زلزله به بزرگای ٦ تا ٧ ریشتر اتفاق افتاده و در سال ١٨٣٠ با بزرگی ٧ بوده است. یک زلزله با بزرگای ٥ هم در سال ١٩٣٠ اتفاق افتاده که روی همین قطعه گسل مشا بوده. بدین ترتیب دوره بازگشت بین دو زلزله با بزرگای ٧ در گسل مشا ١٦٥ سال وبین دو زلزله با بزرگای پنج  ٩٠ سال است.

​

 رییس اداره ژئودزی و ژئودینامیک و دکترعبدالرضا سعادت مدیرکل ژئودزی و نقشه برداری زمینی می نویسند:منطقه البرز مرکزی لرزه خیز بوده و در طی دو هزارسال گذشته بیش از ٢٠ زمین‌لرزه با بزرگی ٥/٦ (درمقیاس امواج) سطحی دراین منطقه بوقوع پیوسته است.

از دیدگاه زمین ساخت البرز مرکزی ‌توان ایجاد زمین لرزه‌های بزرگ را دارد.

گسل‌های توانمندی در البرز مرکزی قرار دارند که بارزترین چشمه خطر برای شهر تهران گسل مشاء-فشم و گسل شمال تهران است.

آخرین زلزله بزرگ تهران در ۲۷ مارس ۱۸۳۰ میلادی (١٩٠سال پیش) با بزرگی بیش از هفت درجه ریشتر بود که مناطق شمیرانات و دماوند تقریبا به طور کامل ویران شد و حدود ۷۰ روستا در شرق جاجرود از بین رفتند./۱۵ تیر ۱۳۹۹برنا

مدیریت سایت-پیراسته فر:سایت مسکن وشهرسازی درپی زلزله (چهارشنبه، ۷ خرداد ۱۳۹۹) می نویسد:

زلزله امروز ٧ خرداد ساعت ١٣:٤١ تهران با بزرگى ٤، ادامه پس لرزه هاى زلزله ٥.١ تهران در تاریخ ١٩ اردیبهشت امسال است، گفت: انتظار مى رود تا ٣ ماه پس لرزه هاى زلزله ١٩ اردیبهشت امسال ادامه یابد.

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازى ادامه داد: پس لرزه رخداده امروز ٧ خرداد دقیقا روى «گسل مشا» اتفاق افتاد و همین موضوع دلیلی بر ادامه پس لرزه هاى زلزله ٥.١ تهران است. 

​

علی بیت اللهى در بیان دلایل بزرگى پس لرزه، توضیح داد: با توجه به آنکه، وقوع پس لرزه ها اندکى با تاخیر بوده، پس لرزه امروز باقیمانده انرژى نهفته در درون زمین بوده است.روال رخداد زلزله ها به این منوال است که باید بتدریج تعداد و بزرگى شان کم شود.

بیت اللهى گفت: پس لرزه امروز به دلیل بزرگى در دماوند، روستاى مشا، لواسانات، رودهن، شرق تهران و در مناطقى از تهران احساس شد. احتمال تخریب و خسارت هم داده نمى شود./پایان سایت مسکن وشهرسازی.

مهدی زارع استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله و عضو وابسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در گفت وگو با خبرنگار مهر(۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹) به تحلیل زلزله دیشب تهران پرداخت و در پاسخ گفت:

​

این زلزله در اثر فعال شدن گسل مشا اتفاق افتاد و از آنجایی که این گسل پیش از این زلزله‌های بزرگ‌تری را ایجاد کرده است عجیب نیست،

گسل مشا ۱۹۰ سال پیش زلزله ۷ ریشتری را ایجاد کرده ( زلزله دماوند) ،بنابراین این مساله برای ما مسجل است که این گسل توانایی لغزایی بالاتری را هم دارد

آیابااین زلزله(۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹) «انرژی پتانسیل زلزله تخیله شده »است؟(خطررفع شده؟)

پاسخ دکترزارع: نمی‌توان مدعی شد زلزله با بزرگای ۵ ریشتر دیشب باعث تخلیه کامل انرژی آن شده است.

​

این استاد زلزله شناسی با بیان اینکه فعال شدن گسل مشا می‌تواند موجب فعال شدن گسل‌های پیرامونی هم بشود، ابراز داشت:

نباید فراموش کنیم که این گسل همچنان ظرفیت ایجاد زلزله بزرگ‌تری را هم دارد و یا با تلاقی با گسل شمالی تهران که ۲۰ کیلومتر با این گسل فاصله دارد، شمال شرقی تهران را تحت تأثیر قرار دهد.

آیا ده‌ها پس لرزه شب گذشته را می‌توان گذر خطر زلزله بزرگ‌تر تهران دانست؟

پاسخ دکترزارع: خیر، این پس لرزه‌ها می‌تواند سیکل زلزله باشد،

همانطورکه  در زلزله کرمانشاه هم شاهد بودیم ابتدای زلزله با قدرت ۴.۳ ایجاد شده، پس از بیست دقیقه زلزله ۲.۵ ریشتری آمد اما پس از ۲۰ دقیقه زلزله اصلی با بزرگای ۷.۳ ریشتر ایجاد شد.

زارع فاصله میان پیش لرزه‌ها را از چند دقیقه، چند ساعت و یک یا دو هفته متغیر دانست و گفت: همچنان امکان وقوع زلزله بزرگ‌تر هست.

«زارع» درباره احتمال فعال شدن آتشفشان دماوند نیز گفت: زلزله‌های آتشفشانی مشخصاتی دارد که با زلزله‌های گسلی تفاوت دارد، یعنی اگر مقدمه وقوع آتشفشان باشد، قابل تشخیص است و این زلزله مشخصات زلزله آتشفشانی را نداشت./پایان مصاحبه مهدی زارع.

توضیح مدیریت سایت-پیراسته فر:ساختارزمین وچگونگی شکل گیری یک زلزله وگسل های روی کره زمین:

آشنایی با تشکیل،گسل، کوه،آتشفشان،زلزله،پس لرزه،سونامی و..

«زمین» مثل یک «هلو »وامادرحال حرکت

​

زمین زیرپای ما هر چند سفت و ثابت به نظر می‌رسد اما در واقع در حال حرکت است. کره زمین را مثل یک هلو فرض کنید که پوست دارد،

زیر آن گوشت است و در مرکز هسته. کره زمین هم سه لایه اصلی دارد، یکی همین زمین زیر پای ما است که لایه خارجی کره زمین است و به آن «پوسته »می‌گوییم. این لایه از سنگ که فقط یک درصد بالایی کره زمین است، تشکیل شده.

 ​

ضخامت پوسته در اقیانوس و خشکی متفاوت است، در کف اقیانوس بین پنج تا ده کیلومتر و در خشکی سی تا پنجاه کیلومتر.

روی پوسته لایه دیگری قرار دارد به نام «جبه» یا گوشته که از سنگ نرمتر و غلیظ و چسبناک تشکیل شده و حدود ٨٥ درصد حجم کره زمین را تشکیل می‌دهد. هسته بسیار داغ کره زمین که یک قسمت خارجی (مایع) و داخلی (جامد) دارد از آهن و نیکل تشکیل شده است

گسل چیست؟

 سطح کره زمین صفحاتی از سنگ سخت است که روی اقیانوسی غلیظ و چسبناک قرار دارند. این صفحات حرکت می‌کنند، بسیار کُند و در طول میلیون‌ها سال. گاهی از هم دور می‌شوند گاهی به هم نزدیک.

​

جایی که دو یا چند صفحه به هم برخورد می‌کنند را «گسل» می‌نامیم.

صفحات عمودی وافقی

وقتی دو یا چند صفحه به هم می‌رسند، دو حالت اتفاق می‌افتد، یا دو صفحه افقی در کنار هم حرکت می‌کنند، در دو جهت مخالف یا در یک جهت با سرعت متفاوت. گاهی هم دو صفحه به هم برخورد می کنند و یکی به زیر دیگری می‌رود.

​

«کوه»چگونه بوجودمی آید؟

گاهی وقتی دو صفحه به هم برخورد می‌کنند یکی (معمولا پوسته اقیانوسی) به زیر دیگری نمی‌رود بلکه فشار برخورد دو صفحه به شکل چین‌خوردگی در پوسته ظاهر می‌شود که به آن کوه می‌گوییم. به همین دلیل است که مثلا ارتفاع قله اورست در حال افزایش است.

 ​

گاهی دو صفحه در کنار هم عمودی حرکت می‌کنند، یا یک صفحه فرو می‌نشیند و پایین‌تر از صفحه کناری قرار می‌گیرد یا یک صفحه به علت فشار از پایین به بالا حرکت می‌کند و بالاتر از صفحه کناری قرار می‌گیرد.

«لغزش عمودی» وقتی اتفاق می‌افتد که دو صفحه در حال دور شدن از هم هستند و پوسته بالای گسل ضعیف می‌شود.

​

«آتشفشان» چگونه بوجودمی آید؟

وقتی دو صفحه از هم دور می‌شوند و برای پر کردن شکاف ماگما (مواد مذاب درون زمین) جای آن را می‌گیرد. وقتی ماگما سرد می‌شود سنگ‌های جدید در پوسته شکل می‌گیرند. این پدیده ممکن است به شکل «آتشفشان» ظاهر شود

«زلزله» اینگونه اتفاق می افتد

وقتی دو صفحه، عمودی یا افقی نسبت به هم حرکت کنند انرژی بزرگی در سطح کره زمین ایجاد می‌‎شود که به آن زلزله می‌گوییم.

زلزله در پوسته یا طبقه بالای جبه اتفاق می‌افتد یعنی تا عمق هشتصد کیلومتری سطح زمین.

با اینکه سنگ‌های تشکیل دهنده کره زمین ممکن است سخت به نظر برسند اما در عمل باید آنها را مثل «فنر »دانست.

این سنگها می‌توانند در طول زمان در خود «انرژی ذخیره کنند».

زمانی که این انرژی در محل گسل بیشتر از تحمل سنگ‌های پوسته(تکنونیک) آن شود، گسل به لغزش در می‌آید و انرژی ویرانگری آزاد می‌شود. زلزله رُخ می دهد.

«پس لرزه» چیست؟

بعد از هر زلزله همچنان انرژی آزاد می‌شود اما اندازه آن به تدریج کمتر می‌شود. این لرزه‌های ضعیف‌تر را پس‌لرزه می‌نامند که معمولا کوچکتر از زلزله اصلی هستند. پس‌لرزه‌ها خود می‌توانند مخرب باشند و به سازه‌هایی که در زلزله اصلی آسیب دیده‌اند لطمه بیشتری بزنند.

پس‌لرزه‌ها ممکن است تا دو سال بعد از زمین لرزه اصلی ادامه پیدا کنند.

کانون زلزله چیست؟

هر زلزله یک کانون دارد که محل اصلی آزاد شدن انرژی در اثر برخورد یا لغزش دو صفحه است. اگر این اتفاق در عمق کمتر از هفتاد کیلومتر بیفتد کانون زلزله کم‌عمق،

​

اگر در عمق هفتاد تا سیصد کیلومتر باشد عمق متوسط، و اگر بین سیصد تا هشتصد کیلومتر باشد عمیق دانسته می‌شود.

اگر کانون زلزله زیر اقیانوس باشد باعث امواج عظیمی می‌شود که به« سونامی» معروفند.

اینکه انرژی زلزله در چه عمقی آزاد شود در ویرانگری زلزله نقش دارد، هر چه کانون عمیق‌تر باشد امواج تا به سطح زمین برسند ضعیف‌تر می‌شوند. محلی در سطح زمین که بالای کانون زلزله نام دارد «مرکز زلزله »نامیده می‌شود.

شناسایی عمق زلزله سخت‌‌تر از شناسایی مرکز زلزله است. برای تعیین عمق زلزله باید ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در نزدیک آن باشند.

​

کمربند زلزله (خط‌های زرد) در دنیا و نقاطی که زلزله آمده است (نقطه‌های قرمز)

مقیاس-اندازه گیری- زلزله(ریشتریامرکالی)

در حال حاضر زلزله در سراسر دنیا با مقیاس بزرگی یا بزرگا (MW) سنجیده می‌شود و واحد ریشتر منسوخ شده است. دلیل ساده این است که بزرگی با دقت بیشتر بزرگی زمین لرزه را بخصوص در زمین لرزه‌های بالای پنج اندازه می‌گیرد و به همین دلیل جایگزین ریشتر شده است.

قدرت یا شدت زلزله با واحد دیگری اندازه‌گیری می‌شود به نام مرکالی. این مقیاس دوازده درجه دارد، تا شدت هفت میزان تخریب ناچیز است. در شدت هشت ساختمان‌های ضعیف فرو می‌ریزند و از آن به بالا ویرانی وسیع است.بزرگی همیشه با شدت (قدرت تخریب) زلزله رابطه مستقیم ندارد./منبع:BBCپایان.

ظاهرحسین شمالی و سید سروش انفرادی؛۲ محقق زلزله‌شناسی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران:چنانچه در شهر تهران از پتانسیل یک سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه بهره برده شود و همچنین تراکم و تعداد ایستگاه‌ها و حسگرها در اطراف شهر تهران و به ویژه بر روی گسل‌های مشا، شمال تهران و ری افزایش یابد، در صورت رخداد یک زمین‌لرزه بزرگ در شهر تهران، می‌توان زمان‌های هشدار بسیار قابل توجهی را برای انجام اقدامات پیشگیرانه قبل از رسیدن امواج مخرب زمین‌لرزه به شهر تهران، به همراه داشت.

​

ظاهرحسین شمالی - سید سروش انفرادی: زمین‌لرزه در کشور ایران، به عنوان یکی از فعال‌ترین مناطق زمین‌شناسی جهان، مهم‌ترین عارضه تکتونیکی به شمار می‌آید. تهران، پایتخت پرآوازه ایران، در جنوب رشته کوه‌های البرز مرکزی و در یک دشت وسیع قرار گرفته است که تحت تاثیر چندین گسل فعال با پتانسیل خطر لرزه‌ای بالا قرار دارد.

مهم‌ترین گسل‌های شهر تهران عبارتند از:

۱-گسل مشا با طول تقریبی ۲۰۰ کیلومتر.

۲-گسل شمال تهران با طول ۹۰ کیلومتر.

۳-گسل جنوب ری با طول ۲۰ کیلومتر.

به نظر می‌رسد گسل مشا-فشم یکی از فعال‌ترین گسل‌های تهران است که از سمت فیروزکوه و دماوند تا محدوده کندوان امتداد یافته و چندین زمین‌لرزه بزرگتر از ۶,۵ را در سال‌های ۹۵۸، ۱۶۶۵ و ۱۸۳۰ میلادی در گستره دماوند-شمیرانات تجربه کرده است. از قرن ۱۹ میلادی تا به امروز، واقعه بزرگی نزدیک تهران تعیین محل نشده است، ولیکن طی یک دهه اخیر چندین زمین‌لرزه با بزرگی بیش از ۵ به فعالیت گسل‌ مشا نسبت داده شده است. لذا تهران از جمله کلان‌شهرهای دنیاست که در آن وقوع زمین‌لرزه‌های مخرب ناشی از جنبش پهنه‌های فعال، اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

 زمین‌لرزه بامداد جمعه، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ دماوند با بزرگای ۵.۱ در مقیاس ریشتر

طبق گزارش مرکز لرزه‌نگاری کشوری،

روزجمعه ۱۹ اردیبهشت۱۳۹۹،ساعت ۴۸ دقیقه بامداد،‌ زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۵.۱ در مقیاس ریشتر دماوند در استان تهران را لرزاند.

پس از زمین‌لرزه ۲۹ آذر ۱۳۹۶ ملارد با بزرگای ۵.۲ در مقیاس ریشتر، زمین‌لرزه اخیر دماوند بزرگ‌ترین و نزدیک‌ترین زمین‌لرزه به شهر تهران بوده است.

با توجه به اینکه نزدیک‌ترین گسل به گستره دماوند«گسل مشا» می‌باشد، احتمال می‌رود که «گسل فعال مشا» مسبب این زمین‌لرزه باشد.

مطابق با برآوردها و مطالعات صورت گرفته:

«گسل مشا هر ۱۶۵ سال، مسبب زمین‌لرزه بزرگی در تهران خواهد بود».

بررسی‌ و ارزیابی اسناد موجود، حاکی از این است که گسل مشا آخرین بار حدود ۱۹۰ سال پیش باعث وقوع زمین‌لرزه مهیب ۲۷ مارس ۱۸۳۰(۷ فروردین ۱۲۰۹)دماوند-شمیرانات با بزرگی حدود ۷,۱ ریشترشده است.

زمین‌لرزه اخیر دماوند، بار دیگر نگرانی‌های زیادی را مبنی بر وقوع زمین‌لرزه‌ای بزرگ در تهران به وجود آورده است.

شدت یافتن روند گسترش شهری، تمرکز جمعیت و سرمایه‌های مادی و معنوی و ساخت و ساز در حریم گسل‌ها، تهران را به لحاظ ریسک زلزله بسیار آسیب‌پذیر ساخته است. لذا بار دیگر و با علم به مشکلات موجود و یک احساس خطر جدی برای بروز بحران ناشی از رخداد فاجعه‌هایی نظیر زمین‌لرزه بم با شدتی چند برابر در تهران، ضرورت وجود یک سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه برای کاهش حجم خسارات در شهر تهران، بیش از پیش احساس می‌شود..

سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه

ایده سامانه‌های هشدار سریع زمین‌لرزه به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین روش‌ها برای کاهش سطح آسیب‌های زمین‌لرزه، در دهه ۹۰ میلادی شکل گرفت. برای اولین بار در سال ۱۹۹۵ میلادی، اولین سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه در جهان در کشور مکزیک و شهر مکزیکوسیتی نصب و راه‌اندازی شد. پس از تجربه موفق مکزیک در این زمینه، کشورهای زلزله‌خیز و پیشرو در امر زلزله نظیر ژاپن، آمریکا، تایوان، ایتالیا و ... نیز به استفاده از این سامانه‌ها روی آوردند. یک سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه، یک سیستم اطلاع‌رسانی زمین‌لرزه است که به محض وقوع زمین‌لرزه و قبل از رسیدن امواج مخرب آن به مناطق مسکونی، اقدام به شناسایی آن کرده و موقعیت و بزرگی آن را تخمین می‌زند و در صورت تشخیص مخرب بودن زمین‌لرزه، پیام هشدار صادر می‌کند. به هنگام وقوع زمین‌لرزه، دو نوع از امواج به نام‌های P و S، شروع به انتشار می‌کنند. ابتدا موج P و سپس موج S منتشر می‌شود. موج P سرعت بیشتری نسبت به موج S داشته و معمولا هیج خطری به همراه ندارد. اما موج S که موج مخرب زمین‌لرزه شناخته می‌شود، سرعت کمتری نسبت به موج P داشته و دیرتر به مناطق مسکونی می‌رسد. لذا سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه از این اختلاف سرعت امواج P و S استفاده کرده و با نصب ایستگاه‌های لرزه‌نگاری و حسگر بر روی گسل‌ها، به محض وقوع زمین‌لرزه و دریافت موج P، آن را شناسایی می‌کند. سپس در ۳ الی ۴ ثانیه موج P را آنالیز کرده و تمام اطلاعات زمین‌لرزه اعم از بزرگی آن استخراج شده و در صورت مخرب بودن و بزرگ بودن زمین‌لرزه، سریعا اطلاعات زمین‌لرزه به مرکز پردازش فرستاده می‌شود و مرکز پردازش نیز پیام هشدار را به سایر مراکز حساس و مهم جهت انجام اقدامات لازم صادر می‌کند (شکل۱).

یکی از پارامترهای کلیدی و تعیین‌کننده در سامانه‌های هشدار سریع زمین‌لرزه، زمان هشدار است. زمان هشدار، زمان در دسترس برای انجام اقدامات آنی و پیشگیرانه پس از وقوع زمین‌لرزه و قبل از رسیدن زمین‌لرزه به مناطق مسکونی به منظور کاستن از خسارات احتمالی پیشرو است. همانطور که در شکل 1 نیز مشاهده می‌شود، هر چه تعداد حسگرهای بیشتری بر روی گسل و یا در نزدیکی آن نصب شود، زمین‌لرزه سریعتر آنالیز شده و زمان هشدار بیشتری برای انجام اقدامات لازم در دسترس خواهد بود. به طور کلی دو نوع هشدار در بحث سامانه‌های هشدار سریع زمین‌لرزه مطرح است،

۱) هشدار به کاربران خاص

2) هشدار به عموم مردم.

هشدارهایی که فقط به کاربران خاص مخابره می‌شوند، شامل اطلاعاتی در مورد زمان تخمینی رسیدن زمین‌لرزه به مناطق مختلف است تا اقدامات لازم در صورت نیاز انجام شود. برخلاف کاربران پیشرفته که درک و آمادگی بالایی برای برخورد با این شرایط را دارند، مردم معمولی در مواجهه با این شرایط ممکن است دچار سردرگمی شوند. لذا مکمل بازدهی بالای این نوع از سامانه‌ها، آموزش مناسب مردم است. برخورد مناسب در موقع رویداد زمین‌لرزه نیز بستگی به شرایط و مکان داشته و این ضروری است که مردم بدانند که در هر شرایط باید چه اقداماتی انجام دهند.

​

شکل ۱: سازوکار حاکم بر یک سامانه هشدار سریع زلزله

در کشور ایران و در شهر تهران نیز سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در سال ۱۳۸۷ و با مشارکت آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا)، اقدام به نصب ۱۰ حسگر و ایستگاه در سطح شهر تهران و ۴ ایستگاه بر روی گسل مشا نموده است. این سازمان به عنوان اولین مرکز در شهر تهران، بستر مساعدی را جهت استفاده از قابلیت سامانه‌های هشدار سریع زمین‌لرزه فراهم آورده است. با توجه به نحوه توزیع گسل‌ها در اطراف شهر تهران از جمله گسل مشا، این حسگرها و ایستگاه‌ها به گونه‌ای توزیع شده‌اند که بتوانند کل شهر تهران و مناطق اطراف آن را پوشش دهند. همچنین این سازمان کماکان نیز به صورت پایلوت زمین‌لرزه‌ها و رخدادها را به منظور استفاده در سیستم هشدار سریع زمین‌لرزه رصد می‌کند.

در این راستا، طی مطالعه شبیه‌سازی محققین موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران که بر روی زمین‌لرزه ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹دماوند صورت گرفته است، زمان هشدار ۵ الی ۱۴ ثانیه برای کل شهر تهران جهت انجام اقدامات لازم قبل از رسیدن امواج مخرب زمین‌لرزه برآورد شده است (شکل ۲). همانطور که در شکل ۲ مشاهده می‌شود، دایره سبز رنگ محل اصلی زمین‌لرزه و ستاره قرمز رنگ محل تخمین زده شده با استفاده از سیستم هشدار سریع زمین‌لرزه است. همچنین مثلث‌های مشکی رنگ، نحوه توزیع ایستگاه‌ها و حسگرها و محدوده قرمز رنگ درون شکل نیز ناحیه کور می‌باشد. ناحیه کور، منطقه‌ای است که امواج مخرب S زمین‌لرزه به آنجا رسیده و هیچ زمان هشداری را برای انجام اقدامات لازم نمی‌توان برای آن ناحیه متصور شد. لذا این مطالعه در صدد آن است تا بار دیگر ضرورت وجود یک سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه در شهر تهران را یادآور شده و قابلیت این سامانه‌ها در خلق زمان‌های هشدار برای انجام تمامی اقدامات پیشگیرانه قبل از رسیدن زمین‌لرزه به شهر تهران را گوشزد نماید. چنانچه در شهر تهران از پتانسیل یک سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه بهره برده شود و همچنین تراکم و تعداد ایستگاه‌ها و حسگرها در اطراف شهر تهران و به ویژه بر روی گسل‌های مشا، شمال تهران و ری افزایش یابد، در صورت رخداد یک زمین‌لرزه بزرگ در شهر تهران، می‌توان زمان‌های هشدار بسیار قابل توجهی را برای انجام اقدامات پیشگیرانه قبل از رسیدن امواج مخرب زمین‌لرزه به شهر تهران، به همراه داشت. همچنین می‌توان از حجم تلفات و خسارات احتمالی به میزان قابل ملاحظه‌ای کاست.

​

شکل ۲: زمان‌های هشدار برآورد شده برای شهر تهران

نتیجه‌گیری:در این مطالعه، به سودمندی، ضرورت و شایستگی سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه در کلان‌شهر تهران پرداخته شده است. در این راستا، زلزله بامداد جمعه ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ دماوند با بزرگای ۵.۱ در مقیاس ریشتر، مورد واکاوی و مطالعه شبیه‌سازی سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه قرار گرفت که مطابق با نتایج حاصل شده، برای کل گستره تهران بزرگ زمان‌های هشدار قابل اعتماد ۵ الی ۱۴ ثانیه برآورد شده است. آنچه مسلم است این است که تهران دیگر بار شاهد رخدادهایی از این دست خواهد بود و چه بسا در آینده‌ای نزدیک، گسل مشا زمین‌لرزه مهیب ۱۹۰ سال پیش خود را تکرار کند. بدین منظور پیشنهاد می‌شود که هر چه سریعتر زیرساخت‌های لازم جهت بهره‌مندی کامل از قابلیت سیستم‌های هشدار سریع زمین‌لرزه در شهر تهران فراهم گردد.

​

لذا یک سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه به صورت بالقوه می‌تواند در شکل‌گیری اقدامات اساسی محافظتی و پیشگیرانه (نظیر توقف جریان‌های تاسیسات برق و گاز، توقف عملیات‌های فرودگاهی و قطارهای سریع‌السیر، پخش هشدارهای شنیداری (صوتی)، اعلام آماده‌باش به کلیه نیروهای امدادی، آتشفشانی و ...)، ادای فریضه نماید./۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۹انتخاب.

توضیح نگارنده-پیراسته فر:گُسل چیست؟کشورایران درای چندگسل است؟

 گُسل چیست؟

گسل شکستگی در سنگ هایی است که پوسته زمین را تشکیل می دهند و سنگ ها از هر طرف به موازات آن حرکت می کنند و از هم دور می شوند.

هر شکافی در زمین گسل نیست.

آن چه که معرف یک« گسل »است حرکت سنگ در دو طرف آن است.

موقعی که حرکت سنگ ناگهانی است، انرژی آزاد شده موجب زلزله می شود.

بعضی از گسل ها بسیار کوچکند.

اما گسل هایی هم وجود دارند که بخشی از سیستم های گسلی بزرگ هستند که سنگ ها به موازات آنها صدها کیلومتر از همدیگر می لغزند و دور می شوند.

این سیستم های گسلی خط مرزی صفحات عظیمی هستند که پوسته زمین را تشکیل می دهند. به عنوان مثال در منطقه «بی سان» فرانسیسکو، گسل های فعال کواترنری بخشی از مرز بین صفحات آمریکای شمالی و اقیانوس آرام هستند.

بعضی از گسل ها از فضا هم قابل تشخیص هستند.

« گُسل فعال »چه گسلی است؟

وجود گسل در یک منطقه نشان می دهد که در زمان گذشته تغییراتی در طول آن ایجاد شده است.این جابه جایی ها یا به صورت آرام است که هیچ گونه لرزشی را در زمین ایجاد نکرده ولی گاه به صورت ناگهانی رخ داده است که اغلب همین حرکت های ناگهانی سبب زلزله می شوند.اکثر گسل ها غیر فعال می باشند و در واقع از تغییر شکل های گذشته باقی مانده اند.

گسل ها را با نام های گسل های فعال و غیر فعال می شناسیم.

«گسل های فعال» به گسل های گفته می شوند که در یک دوره خاص ، سبب قطع لایه های زمین شده اند و شکستگی های ایجاد شده است و روی آن  زمین لرزه های به وجود آمده است که گاهی مردم آنها را احساس نمی کنند.

گاهی بخش های از این گسل ها به اصطلاح دچار قفل شدگی می شوند و شروع به انباشته شدن انرژی می نمایند(این انرژی حرکت دائمی روی سطح زمین است که برای ایران ، نزدیک شدن صفحه ی عربستان به ما می باشد) پس می توان اینگونه گفت که فشار دائمی داشته ایم که این فشار به مقاومت شروع می کند و مناطقی که گسل ها وجود دارند به عنوان نقطه ضعف ها می باشند.

می توانیم اینگونه بگوییم که گسل ها صفحه های هستند که پیش تر بر روی آنها شکستگی ایجاد شده است که در فرایند چرخش و تکمیل زمین رخ داده اند.

​

 گسل های ایران

سرزمین ایران توسط گسل های اصلی و فرعی با روندهای مختلف پوشیده شده‌اند. تعدادی از گسل های اصلی که در زمین شناسی و منطقه ساختاری ایران ، حوضه‌های رسوبی ، تشکیل کانسارهای رگه‌ای و مناطق زلزله خیز ایران نقش دارند عبارتند از : 

گسلهای با روند تقریبی شرقی - غربی

​

گسلهای با روند تقریبی شرقی - غربی

گسل البرز (A)

از شرق گرگان تا لاهیجان بین واحد گرگان تا رشت و البرز قرار دارد و روند آن از روند البرز مرکزی تبعیت می‌کند. این گسل از سیلورین یا قبل از آن فعالیت داشته و شمال آن فاقد سنگهای ائوسن است، ولی رخساره‌های دریایی میوسن شمال آن با البرز تفاوت دارد. 

گسل آبیک - فیروزکوه (AF)

از آبیک قزوین تا فیروزکوه در بخش جنوبی البرز کشیده شده است و قسمتی از آن به نام راندگی مشا - فشم خوانده می‌شود. گسل آبیک - فیروزکوه حداقل از دوره لیاس فعالیت داشته است. چون رسوبات سازنده شمشک (لیاس) فعالیت‌های آتشفشانی مزوزوئیک در شمال آن بیشتر است. 

گسل سمنان (S)

در شمال سمنان قرار دارد و جدا کننده کوه های البرز از ایران مرکزی است. این گسل در فاصله 15 تا 25 کیلومتری گسل عطاری قرار دارد که احتمالا هر دو در دشت آهوان - قوشه به یکدیگر می‌پیوندند.

گسل سمنان از شرق تا دامغان و از غرب تا دشتهای ده نمک - گرمسار امتداد دارد. این گسل چپ گرد است و شیب آن به طرف جنوب ناپیوستگیهایی در سنگهای ایوسن شمال سمنان بوجود آورده است. 

گسل های البرز غربی و آذربایجان

گسل تبریز (T)

این گسل از شمال تبریز پس از گذشتن از خوی و ماکو به سمت کوههای آستارا در ترکیه ادامه می‌یابد. با توجه به اینکه در طول گسل تغییر روند مشاهده می‌شود، احتمالا این گسل می‌تواند از به هم پیوستن چند گسل حاصل شده باشد، ولی به هر حال روند کلی آن شمال غربی - جنوب شرقی است و احتمالی در امتداد گسل قم - زفره است. این گسل از جنوب شرقی به کوههای زنجان - سلطانیه می‌رسد و راستگرد است. گسل تبریز در فاصله بین خوی تا ماکو مرز سنگهای آفره رنگین آذربایجان غربی را مشخص می‌کند. 

گسل آستارا (A)

این گسل با روند شمالی - جنوبی در شرق آذربایجان و بخش غربی دریاچه خزر از شمال ایران تا قفقاز کسیده شده است. گسل آستارا در فرورفتگی دریاچه خزر نسبت به سرزمین آذربایجان شرقی نقش داشته است. 

گسل ارومیه (R)

از ماکو به طرف جنوب ، از غرب دریاچه ارومیه می‌گذرد و در زرینه رود ختم می‌شود. این گسل ادامه گسل تبریز به شمار می‌آید و احتمالا فرورفتگی دریاچه ارومیه نتیجه عملکرد آن است. به دلیل عدم وجود سنگهای تریاس و ژوراسیک و در مقابل گسترش زیاد سپر قدیمی سنگهای پرکامبرین تا پرمین در مغرب آن می‌تواند حاکی از وجود کوهزایی کاتانگایی باشد. ضمنا فعالیت این گسل در فاز سیمرین پیشین نیز مشاهده می‌شود. 

گسل های ایران مرکزی

​

گسل ترود (Tr)

این گسل از جمله گسل‌های شمال کویر نمک ایران مرکزی بشمار می‌آید که با روند شمال شرقی - جنوب غربی در شمال گسل درونه (گسل بزرگ کویر) قرار دارد. فعالیت آن با توجه به روند کوهزایی کالدونین احتمالا می‌تواند مربوط به آن باشد، ولی جنبش چپگرد آن در سیمرین پیشین محرز است. 

گسل میامی (My)

این گسل در شمال کویر بزرگ نمک از شاهرود گذشته و احتمالا از شرق به گسل درونه و از غرب به گسل عطاری می‌رسد. مرز شمالی سنگهای آمیزه رنگی در ناحیه عباس‌آباد - میامی بوده و دو واحد ایران مرکزی و بینالود را از هم جدا می‌کند. 

گسل درونه (گسل بزرگ کویر) (D)

این گسل از شمال نایین به طرف شرق تا مرز افغانستان به طول ۷۰۰ کیلومتر امتداد دارد و کویر بزرگ ایران مرکزی را در بخش شمالی محدود می‌کند. آخرین جنبش آن راستگرد بوده است و مرز جنوبی ناحیه کاشمر - درونه را مشخص می‌کند که آمیزه‌های رنگین گسترش دارند. روند گسل درونه از شمال نائین به طرف شرق قدری به شمال متمایل و سپس به حالت قوسی درآمده است و سرانجام به طرف شرق-جنوب شرقی تا مرز افعانستان کشیده می‌شود. نام آن از بخش درونه واقع در جنوب کاشمر گرفته شده‌است. 

گسل قم - زفره (QZ)

این گسل از نواحی قم تا زفره (شمال شرق اصفهان) ادامه دارد و از نوع گسل های راستگرد است که در خروج و بوجود آمدن سنگهای آذرین دوره ایوسن نقش اساسی داشته است. گسل قم-زفره همانطور که ذکر شد احتمالا دنباله گسل تبریز است. 

گسل دهشیر - بافت (Db) (گسل نایین- بافت)

با روند شمال غربی- جنوب شرقی از نایین و ده‌شیر یزد تا بافت کرمان کشیده ‌شده است. حد غربی و جنوب غربی آن فرورفتگیهای گاوخونی ، ابرکوه و سیرجان را مشخص می‌کند. در طول این گسل، بیرون زدگی های آمیزه رنگی بویژه در نواحی نایین مشاهده می‌شود. 

گسل پشت بادام (P)

این گسل بصورت قوسی از نواحی پشت بادام(یزد) می‌گذرد و به سمت جنوب شرق متمایل می‌شود. فعالیت گسل پشت‌بادام به فاز کاتانگایی مربوط است و در مزوزوئیک با فعالیت مجدد در ایجاد ساختارهای فرازمین و فروزمین موثر بوده ‌است. این گسل با گسل‌های دیگری همچون گسل چاپدونی موازی است و مرز شرق کویر نمک را محدود می‌کند. 

گسل کلمرد (Km)

قدرت این گسل در شرق ایران مرکزی و در بخش غربی سپر قدیمی کلمرد قرار دارد. این گسل به پرکامبرین بالایی می‌رسد، ولی در فاز کالدونین نیز فعال شده و روند آن که ابتدا شمالی- جنوبی بوده و به سمت شرق متمایل شده ‌است. گسل کلمرد از نوع راستگرد و باعث تغییرات رخساره‌ای در مزوزوئیک شده‌است. 

گسل‌های شرق و جنوب شرقی ایران

گسل هریرود (H)

این گسل با روند شمالی- جنوبی مسیرهای رود هریرود (مرز ایران و افغانستان) و رود تجن را طی می‌کند و در نواحی ترکمنستان و کوههای اورال شوروی نیز عملکرد خوبی داشته است. جنبش آن چپگرد بوده و در طرفین آن سنگهای ژوراسیک و کرتاسه جابجا شده است. این گسل بخش غربی بلوک هلمند را محدود کرده است و از مغرب دشت زابل گذشته و به زاهدان می‌رسد. طول قسمتی از گسل هریرود که در ایران قابل تشخیص می‌باشد ۸۲۵ کیلومتر است. این گسل در فاز کاتانگایی فعال شده و در فازهای بعد نیز فعالیت آن تداوم داشته است. 

گسل نهبندان (Nb)

گسلی است با روند شمالی-جنوبی که حد شرقی بلوک لوت را محدود می‌کند. طول آن حدود ۷۵۰ کیلومتر است و در بخش جنوب به سمت شرق متمایل شده‌است و بالاخره به طرف مرز ایران و پاکستان ادامه می‌یابد که نبوی دلیل آن را ترکیب این گسل از سه گسل مجزا می‌داند. اولین جنبش گسل نهبندان را به پرکامبرین نسبت می‌دهند که در فازهای دیگر نیز تداوم داشته است. سنگهای دو طرف آن کرتاسه بالایی ایوسن است، ولی اطراف ده سلم سنگهای دگرگونی پالئوزوئیک را جابجا کرده است. 

گسل نایبند (N)

این گسل نیز روند شمالی-جنوبی دارد و طول آن از ناحیه بشرویه تا بم ۶۰۰ کیلومتر است. این گسل حد غربی بلوک لوت را محدود می‌کند و بویژه در تشکیل حوضه رسوبی طبس و پیدایش کوههای مشتری نقش مهمی داشته است. گسل نایبند قدیمی‌ترین بیرون‌زدگیهای منطقه را که به دوره دونین تعلق دارد جابجا کرده‌است به همین جهت احتمال داده می‌شود که سن آن به قبل از دونین و حتی به پرکامبرین برسد. 

گسل بشاگرد (B)

گسل بشاگرد در کوههای بشاگرد جنوب جازموریان از قصر قند می‌گذرد و با روند شرقی-غربی به طرف مرز ایران و پاکستان ادامه می‌یابد. در امتداد این گسل و گسل‌های کوچکتر ناحیه رخنمونهای آمیزه رنگین مشاهده می‌شود. این گسل احتمالا دنباله گسل زاگرس بوده که گسل میناب با روند شمالی-جنوبی خود آن را از گسل زاگرس جدا و جابجا کرده است. 

گسل‌های زاگرس

گسل زاگرس (Z)

گسلی است که در بخش شمالی شرقی زاگرس با روند شمال غربی-جنوب شرقی و شیب تندگاه بطور عمودی مشخص می‌شود و بصورت گسل معکوس عمل کرده است. این گسل بویژه در نواحی لرستان تا مریوان ادامه دارد و پس از ورود به عراق دوباره بطرف ایران برگشته است و به سردشت می‌رسد

(نبوی ۱۳۵۵) . دنباله این گسل در امتداد جنوبی غربی از نواحی فارس می‌گذرد.  طول گسل زاگرس حدود ۱۳۵۰کیلومتر است.

در نواحی فارس ، گسل زاگرس دارای شیب کمتری است و اغلب بصورت روراندگی مشاهده می‌شود. جنبش آن راستگرد بوده و رسوبات تبخیری کامبرین پیشین را که عملا باید در حوضه تبخیری قطر - کازرون تشکیل شده باشند در ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتری دورتر (در زردکوه) قرار داده است. مجموعه آمیزه‌های امینولیت و رادیولاریت‌های زاگرس در نواحی کرمانشاه و در نواحی نیریز فارس در امتداد این گسل تراستی قرار دارد. زمان جنبش اولیه گسل زاگرس را به پرکامبرین نسبت می‌دهند که در دوره‌های بعد نیز جنبش آن ادامه داشته است. 

گسل کازرون (Kz)

طول این گسل حدود ۵۰۰ کیلومتر است و روند تقریبی شمالی- جنوبی دارد و از نوع گسل‌های راستگرد است. این گسل باعث جابجایی منطقه زاگرس و سکوی عربستان شده‌است. بنابراین مرز سکوی عربی با زاگرس ایران را مشخص می‌کند. زمان جنبش آن را به پرکامبرین نسبت می‌دهند، ولی در کوارتز دوباره جنبش آن شروع و زلزله‌های قر - کازرون نمایانگر جنبش عهد حاضر آن است. 

گسل میناب (M)

نام قبلی این گسل زندان بوده است و آن را راستگرد می‌دانستند ولی جنبش‌های اخیر آن و جابجایی‌های رسوبات پادگانه‌های آبرفتی ساحلی سوئد جنبش‌های چپ‌گرد این گسل است. این گسل در بخش شمالی توسط گسل زاگرس قطع شده است ولی ادامه آن در طرفهای دیگر گسل بشاگرد و زاگرس ملاحظه می‌شود. 

به ‌نظر می‌آید که گسل میناب ادامه گسل نایبند باشد و جنبش آن نیز می‌تواند مشابه گسل نایبند باشد. روند این گسل شمالی-جنوبی است و از طرف جنوب وارد عمان می‌شود. این گسل از نظر اینکه در جهت و روند زمین ساختی مهم اورال-عمان و ماداگاسکار قرار دارد حائز اهمیت است. /​آبان۱۳۹۸خبرگزاری موج.

 توضیح مدیریت سایت-پیراسته فر:گسل تبریز کجاست؟

​

«گسل تبریز» یکی از ساختارهای خطی ایران است که در طول ۱۰۰ کیلومتری از کوههای میشو (در غرب) تبریز تا بستان آباد (در شرق) این شهر قابل ردیابی است.

​

گسل تبریز

تفاوت‌ زلزله بم و قائن  ورودبار...باکرمانشاه/ چرا بم با ریشترکم چندبرابرتلفات داشت!؟

گزارش زمین لرزه های اخیر ایران

زلزله های یک قرن اخیر

 زلزله "سیلاخور"از بخش‌های شهرستان دورود در استان لرستاندر سال 1288  به بزرگی ۷وچهار ریشتر بوقوع پیوست که 8000 کشته و 64 خانه تخریب شد.
زلزله سلماس   استان آذربایجان غربی در سال 1309 زمین لرزه با بزرگی ۷وچهار ریشتر  2514 نفرکشته شدند و 60 خانه تخریب شد.
زلزله  لار دراستان فارس در سال 1339 به بزرگی ۶وهفت ریشتری لرزید که 400 نفر در این حادثه کشته شده و 75 درصد  مناطق مسکونی شهر نیز آسیب دیدند .
زمین لرزه بوئین زهرا سال 1341نیز با شدت۷ ودو ریشتر 10000 کشته داد.
در سال 1347  زمین لرزه ای به بزرگی۷وچهار ریشتر دشت بیاض  توابع شهرستان قائنات، شمال استان خراسان را لرزاند که منجر به کشته شدن 10500 نفر و تخریب 61 روستا شد.
در سال 1351 روستای قیر (فارس)با زمین لرزه ۶ونه ریشتری لرزید و 5000 نفر را به کام مرگ برد.
در سال 1356 روستای خورگو (۶۰ کیلومتری شمال شرقی شهر بندرعباس)با زمین لرزه ای ۷ ریشتر لرزید که در آن 128 نفر کشته شدند.
زلزله طبس با شدت ۷وهفت ریشتر در سال 1357، 19600 کشته و تخریب 16 روستا را به دنبال داشت.
در سال 1358  قائن با شدت ۷ویک ریشتر لرزید که در اثر آن 130 نفر جان باختند.
در سال 1360 روستای سیرچ (از توابع بخش شهداد شهرستان کرمان )با شدت ۷وچهار ریشتر به لرزه درآمد و 1300 نفر کشته شدند و 85 درصد شهر هم تخریب شد.
زلزله رودبار و منجیل نیز در31خرداد سال 1369 با شدت ۷ وچهار ریشتردر30دقیقه بامداد - 35000 نفر کشته به همراه داشت.
زلزله بیرجند  در سال 1376 با شدت ۷وسه ریشتر لرزید و 1500 نفر کشته بر جای گذاشت.

زلزله بم در سال 1382 با قدرت ۶ونیم ریشتر با خاک یکسان شد که 41000 نفر در اثر آن جان باختند.

زلزله زرند (کرمان) در سال 1383 با شدت۶وچهار ریشتر لرزید و 612 نفر در آن کشته شدند و 10 روستا تخریب شد.

توضیح درباره زلزله قیر
در سحرگاه 21 فروردین 1351  زلزله۶ونه ریشتریدر ساعت 5 و 37 دقیقه بامداد روی داد وجان حدود 20% از کل جمعیت منطقه یعنی 5010 تن را گرفت و 1710 تن  را مجروح ساخت. این زلزله تمام آبادیهای منطقه را با خاک یکسان کرد و خسارات زیادی به بخش کشاورزی و دامداری وارد نمود، به طوری که حدود 5 کیلومتر قنات با 180 چاه ویران شد./شهرستان قیروکارزین دراستان فارس
 

شهرستان قیروکارزین-مرکز این زمین لرزه شهر قیر بود. شهر قیر قسمت اعظم سکونتگاه هایش ویران شد و تقریبا 75 درصد از ساکنان‌اش که در حدود 5000 نفر بودند از بین رفتند و  تمام روستاهای قیروکارزین تخریب شدند.

زلزله قائن در سال 1358 با بزرگای 7.1 و جان باختن 130 نفر

زلزله رودبار و منجیل  ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ به بزرگی ۷.۴ ریشتر در ساعت ۲۱شب  جان باختن 3500 نفر

زلزله بم در سال 1382 با قدرت 6.5 و جان باختن بیش از 40 هزار نفر

اینها تنها گوشه‌ای از خاطرات تلخی است که در تقویم‌هایمان به ثبت رسید و اینک زلزله 7.3 ریشتری کرمانشاه.

در صفحه تقویم روز یکشنبه، 21 آبان ماه سال 1396 خورشیدی در حالی زلزله کرمانشاه را به ثبت می‌رساندیم که خاطرات تلخ زلزله بم همچنان برایمان زنده است. ما فراموش نکردیم که در زلزله 6.5 ریشتری چگونه سقف خانه‌ها جان بیش از 40 هزار شهروند بمی را گرفت.

زلزله‌ای با وسعت خاورمیانه

زلزله در ساعت 21 و 48 دقیقه شامگاه روز یکشنبه، 21 آبان ماه در 30 کیلومتری شمال غرب "سرپل ذهاب" و 32 کیلومتری جنوب غرب "حلبچه" در ناحیه مرزی ایران و عراق و در داخل خاک عراق رخ داد.

هر چند که به گفته محققان، گسل مسبب این رخداد هنوز مشخص نیست؛ ولی به گفته دکتر مهدی زارع عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله گسله فعال خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس و گسل‌های پهنه گسله ذهاب (یا سرپل ذهاب) در همین منطقه قرار دارند.

وی گسل "پی‌سنگی ذهاب" را از گسل‌های سامانه گسله خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس این منطقه ذکر می‌کند و ادامه می‌دهد: سازوکار این زلزله فشاری و صفحه گسله نزدیک به قائم بوده است.

 

کانون زلزله سرپل ذهاب

در شهر سر پل ذهاب 60 هزار نفر و در قصر شیرین حدود 30 هزار نفر زندگی می‌کنند و زلزله‌های حلوان و سر پل ذهاب از جمله زلزله‌های تاریخی این منطقه است. زلزله‌های 958 میلادی و 1150 میلادی سرپل‌ذهاب و در سده بیستم زلزله‌ 1967 میلادی با بزرگای 5.7 و سال 1983 میلادی با بزرگای 5.1 از جمله زلزله‌های تاریخی این منطقه است.

این زلزله را حدود 150 میلیون نفر در ایران و عراق و در هر دو پایتخت حس کردند، به گونه‌ای که به گفته زارع با توجه به بزرگای آن، این زلزله در کل کشور عراق، منطقه میان رودان، بخش‌هایی از سوریه، شرق ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس احساس شده است.

دکتر شهریار سلیمانی آزاد، پژوهشگر گروه لرزه زمین‌ساخت و زلزله‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به وقوع زمین‌لرزه شامگاه یکشنبه، 22 آبان در محدوده باختر کرمانشاه اظهار کرد: آنچه می‌توان از پهنه رومرکزی این زمین‌لرزه دریافت کرد، این است که این رخداد در مرز میان دو کشور در مناطق سرپل ذهاب و قصر شیرین در ایران و حلبچه در عراق به وقوع پیوسته است که با توجه به کم جمعیت نبودن این مناطق و تراکم گسترده روستاها و شهرها اثرات این زمین‌لرزه در منطقه‌ای گسترده احساس شد.

وی با بیان اینکه از دیدگاه لرزه‌ زمین‌ساختی رشته کوه زاگرس در بخش میانی کمربند کوهزایی آلپ-هیمالیا قرار گرفته است، تاکید کرد: این بخش شامل 4 پهنه گسلی اصلی با راستای شمال باختری است که گسل جبهه کوهستان زاگرس در بخش جنوبی و گسل زاگرس بلند در شمال آن، 2 مورد از این پهنه‌های گسلی را تشکیل می‌دهند که این دو در پهنه رومرکزی زمین‌لرزه اخیر به هم نزدیک می‌شوند و در محدوده سرپل ذهاب پهنه گسلی جبهه کوهستان زاگرس در نزدیکترین فاصله خود به گسل زاگرس بلند قرار می‌گیرد.

سلیمانی با بیان این‌که بر اساس اقلیم خشک و نیمه‌خشک موجود در ایران مردم از گذشته به دنبال شناسایی ذخایر آب برای گذران زندگی در مناطق مختلف بوده‌اند، اضافه کرد: همواره آب در اولویت انتخاب محل زندگی مردم قرار داشته و از آنجایی که آب معمولا در کوهپایه‌ها و دره‌ها یافت می‌شود، از این رو ساخت‌وسازهای روستایی و توسعه و تمرکز شهری و صنعتی در نزدیکی جبهه کوهستان است و معمولا این مناطق در ایران در پهنه‌های گسلی قرار دارند.

خواهرخوانده زلزله کرمانشاه در بم

تراژدی بم در ساعت 5 و 26 دقیقه بامداد روز ۵ دی سال ۱۳۸۲ رخ داد. در این زلزله که با بزرگای 6.5 رخ داد و ساکنان این شهر دو مقصد بیشتر نداشتند: یا مرکز درمانی یا قبرستان.

در اثر این حادثه ۹۰ درصد از سازه‌های شهر بم به کلی تخریب شد و ارگ تاریخی بم با ۲۵۰۰۰ سال قدمت و بزرگترین سازه گلی در این حادثه به کلی ویران شد.

گسل بم با راستای عمومی شمالی – جنوبی از نزدیکی شهر بم عبور می‌کند. از آنجایی که این گسل در شرق بم از کنار شهر بروات عبور می‌کند، گسیختگی‌های سطحی ایجاد شده پس از زلزله بم در پیرامون شهر بم و بین شهرهای بم و بروات مشاهده شد.

 

تفاوت‌های بم و کرمانشاه

زلزله 6.5 ریشتری بم در بم موجب کشته شدن 40 هزار نفری و زلزله 7.2 ریشتری 432 نفر(تا لحظه انتشار این گزارش) به طور رسمی گزارش شده و این سوال را در ذهن ایجاد می‌کند که با وجود بزرگ بودن زلزله کرمانشاه نسبت به بم، چرا تعداد تلفات آن کمتر از زلزله بم بوده است.

این مساله را عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله این چنین توضیح می‌دهد: تعداد تلفات این دو زلزله نشان می‌دهد کانون زلزله در استان کرمانشاه در سرپل ذهاب نبوده است؛ چرا که اگر کانون این زلزله در این شهر بود، باید فاجعه بدی را تجربه می‌کردیم.

به گفته وی، کانون زلزله کرمانشاه در منطقه کوهستانی مرزی میان ایران و عراق بوده است، از این رو نسبت به زلزله بم در این رخداد لرزه‌ای وضعیت بهتری داشتیم.

به اعتقاد محققان این حوزه، کانون زلزله بم در نزدیکی تمرکز جمعیتی قرار داشت و از آنجایی که در بامداد رخ داد، موجب افزایش تلفات شده است. ولی از سوی دیگر به باور این محققان، میزان تخریب یک زلزله به عواملی چون عمق، اثر خاک، تراکم جمعیت، میزان آسیب ‌پذیری ساختمان‌ها در برابر زلزله و عمق زلزله‌ها بستگی دارد.

به گفته دکتر زارع، در صورتی که زلزله‌ای در عمق زیاد رخ دهد، در پهنه گسترده‌تری رخ خواهد داد؛ ولی شدت کانونی آن کمتر است و در صورتی که عمق زلزله‌ای کم باشد، معمولا پهنه کانونی بیشتری را تخریب خواهد کرد.

شارلاتانیسم در انتشار اخبار زلزله و آزمایشات هسته‌ای

شایعات بی اساسی که در زلزله بم منتشر شد، این بار نیز درباره زلزله کرمانشاه در فضای مجازی دست به دست شد. طبیعی نبودن زلزله و انجام آزمایشات و انفجارات اتمی و هسته‌ای، که این خبر شایعه و بی اساس است؛ چرا که به گفته همه محققان زلزله شناسی نوع زلزله‌های ناشی از زلزله‌های طبیعی با زلزله‌های ناشی از آزمایشات هسته‌ای و نظامی متفاوت است، ضمن آنکه هزاران دستگاه لرزه‌نگاری این زلزله طبیعی را ثبت کرده‌اند.

دکتر مهدی زارع، عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله در این زمینه یادآور شد: اگر انفجار بود، در دقایق اولیه از سوی تمام مراکز بین المللی زلزله‌شناسی اعلام می‌شد که این اتفاق انفجار بوده نه زلزله طبیعی، ضمن آنکه این زلزله توسط سازمان زمین‌شناسی آمریکا (یا مرکز لرزه‌نگاری آمریکا که اساسا معلوم نیست کجا هست!؟) 4 سال قبل در 2013 پیش‌بینی شده بود یا جاها یا افراد دیگری این زلزله را پیش‌بینی کرده‌اند و از قبل اعلام کرده بودند./منبع:عصرایران۲۴ آبان ۱۳۹۶بنقل از ایسنا

***

زلزله چگونه به وجود می آید؟ 

لرزش زمین در پی آزاد شدن ناگهانی انرژی در لا به لای سنگ‌ها و صخره‌های پوسته‌ زمین رخ می‌دهد . این انرژی بر اثر اصطکاک صفحات تکتونیک زمین آزاد شده و موجب زمین‌لرزه می‌شود.

لرزش زمین در پی آزاد شدن ناگهانی انرژی در لا به لای سنگ‌ها و صخره‌های پوسته‌ زمین رخ می‌دهد. سنگ‌ها داخل زمین ترک خورده و در کنار هم سر می‌خورند که موجب بروز لرزش‌هایی می‌شوند که زمین را می‌لرزاند. هنگامی که صفحات تکتونیک زمین جدا شده و به یکدیگر ساییده می‌شوند، این تغییر ناگهانی موجب آزاد شدن انرژی بسیار زیادی می‌شود که با عنوان زلزله شناخته می‌شود.

صفحات تکتونیک با تغییر مکان، ممکن است در یکدیگر قفل شوند. سنگ‌بستر سفت و سخت زیر خاک، انرژی خود را بر سنگ‌بستر دیگر صفحه‌ی زمین وارد می‌کند که در این شرایط، هیچ‌یک به دیگری اجازه‌ی عبور نمی‌دهد. تغییرات مداوم صفحات زمین، موجب انباشت انرژی بین آن‌ها در سطح زمین می‌شود.

در نهایت، سنگ‌بستر مابین صفحات زمین در هم شکسته و به آن‌ها اجازه می‌دهد از یکدیگر عبور کنند. در این لحظه انرژی بسیار زیادی که در میان صفحات زمین انباشته شده بود، به یک باره آزاد می‌شود؛ دقیقا چیزی شبیه به رهاسازی تیر از کمان؛ اینجا است که زلزله به وقوع می‌پیوندد. نقطه‌ای که این شکستگی در اعماق زمین رخ می‌دهد، مرکز زلزله نام دارد. نقطه‌ای از سطح زمین که دقیقا روی مرکز زلزله قرار می‌گیرد، کانون زمین‌لرزه نام دارد.

انباشت شدن انرژی و نیز آزادسازی ناگهانی آن، موجب بروز حوادث غیرقابل کنترلی می‌شود که ممکن است به هر سمت و سویی کشیده شود. امواج به وجود آمده در پی زمین‌لرزه، صداها و لرزش‌هایی در سطح زمین ایجاد می‌کند. این حادثه، همان بخش مخرب زلزله است که بیشتر ساختمان‌ها نیز در مقابل آن مصون نیستند.
چرا زلزله رخ می دهد؟

شاید زمین ثابت و غیرقابل تغییر به نظر رسد، اما حقیقت این است که سطح سیاره‌ ما مانند لایه‌ای نازک متشکل از تکه‌های سنگ است که بر روی یک توپ داغ و مواد مذاب شناور است. صفحات تکتونیک زمین در پی جریان‌های موجود در لایه‌های پایینی گوشته‌ی زمین، دائما در حال تغییر مکان و ساییده شدن هستند.

مرکز کره‌ زمین به دلیل دما و نیز فشار بسیار بالا، همواره به طور مذاب است. مرکز زمین بسیار به هم فشرده است که خود موجب گرمای شدید آن یعنی حدودا ۶۰۰۰ درجه‌ی سانتی‌گراد می‌شود. همچنین، مواد مذاب موجود در مرکز زمین نیز بسیار بیشتر از لایه‌های نزدیک به سطح زمین است.

همین تفاوت دما موجب ایجاد جریان‌های همرفتی و نیز آزاد شدن انرژی از قسمت‌های زیرین زمین به سمت بالا می‌شود. این حرکت نابرابر به سمت بالا، باعث تغییر و حرکت کردن صفحات تکتونیک زمین می‌شود. تغییر مکان صفحات تکتونیکی موجب ساییده شدن و شکسته شدن آن‌ها می‌شود. سپس روی یکدیگر قرار گرفته و به هم فشار وارد می‌کنند.

برخورد صفحات تکتونیک به یکدیگر و نیز جا به جایی آن‌ها، موجب شکل‌گیری گسل‌های اقیانوسی، کوهستان‌ها، آتشفشان‌ها، جزیره‌های جدید و دیگر پدیده‌های زمین‌شناختی می‌شود. همین برخورد و ساییده شدن صفحات زمین است که منجر به زلزله نیز می‌شود.
اندازه‌گیری زلزله‌ها به چه صورت است؟

معمولا زلزله‌ها را با دستگاهی به نام «لرزه‌نگار» اندازه می‌گیرند. در لرزه‌سنج‌های قدیمی‌تر که آن‌ها را لرزه‌نگار می‌نامند و شامل یک قلم و کاغذ متحرک است، کار اندازه‌گیری و ثبت لرزه‌ها همزمان و در یک جا انجام می‌گرفت. در دستگاه‌های نوین این کارها در بخش‌هایی جدا از هم صورت می‌گیرد. در لرزه‌سنج‌های امروزی، داده‌های مربوط به شتاب یا تغییر مکان زمین در بازه‌های زمانی معین به رایانه ارسال و در آن به صورت سری اعداد ذخیره می‌شود.

هنگامی که زمین شروع به لرزیدن می‌کند، ابزار نوشتن لرزه‌نگار مانند یک پاندول حرکت می‌کند که بستگی به نوع لرزش زمین دارد. هر چه زمین‌لرزه شدیدتر باشد، پاندول لرزه‌نگار نیز محکم‌تر تکان می‌خورد.

اطلاعات ثبت شده پس از انجام یک سری الگوریتم‌ها و محاسبات پیچیده، تبدیل به اعدادی می‌شوند که آن را با عنوان «مقیاس ریشتر» می‌شناسیم. در واقع، مقیاس ریشتر نشان‌دهنده‌ قدرت زلزله است؛ هر چه ریشتر بالاتر باشد، با زلزله‌ی بزرگ‌تری مواجه هستیم. در ادامه با وضعیت مقیاس ریشتر زمین‌لرزه‌ها به طور خلاصه آشنا خواهیم شد:

۰ الی ۱ ریشتر: غیرقابل شناسایی
۲ ریشتر: بیشتر انسان‌ها قادر به احساسش نیستند.
۳ ریشتر: در نواحی نزدیک کانون زمین‌لرزه قابل احساس است.
۴ ریشتر: موجب لرزش ساختمان‌ها و نیز صدمات کمی می شود.
۵ ریشتر: می‌تواند خساراتی بر ساختمان‌هایی که ضعیف هستند، وارد کند. همچنین می‌تواند خسارات اندکی نیز بر ساختمان‌های مستحکم وارد آورد.
۶ ریشتر: موجب لرزش‌های شدید در نواحی کانون زمین‌لرزه می‌شود. حتی صدمات و خساراتی بر ساختمان‌های ضد زلزله نیز وارد می‌شود.
۷ ریشتر: صدماتی بر ساختمان‌های مستحکم وارد می‌شود. صدمات جزئی به بیشتر ساختمان‌ها وارد می‌شود و به طور کلی، ناحیه و منطقه‌ی مورد نظر دچار خساراتی می‌شود.
۸ ریشتر: صدماتی بر نواحی بزرگ یا حتی کشور وارد می‌شود. خسارات بسیار زیاد بر پیکره‌ی تمامی ساختمان‌ها وارد می‌شود.
۹ ریشتر: خسارات و صدمات بسیار شدید بر تمامی بناها و ساختمان‌ها وارد می‌شود. امواج زلزله روی زمین قابل مشاهده می‌شود. وضعیت زمین در این نقطه برای همیشه عوض می‌شود./جام جم

***

زمین لرزه چگونه بوجود می آید؟

زمین‌لرزه یا زلزله لرزش و جنبش زمین است که به علّت آزاد شدن انرژی ناشی از گسیختگی سریع در گسلهای پوستهٔ زمین در مدّتی کوتاه روی می‌دهد. محلّی که منشأ زمین‌لرزه است و انرژی از آنجا خارج می‌شود را کانون ژرفی، و نقطهٔ بالای کانون در سطح زمین را مرکز سطحی زمین‌لرزه گویند. پیش از وقوع زمین‌لرزهٔ اصلی معمولاً زلزله‌های نسبتاً خفیف‌تری در منطقه روی می‌دهد که به پیش‌لرزه معروفند. به لرزشهای بعدی زمین‌لرزه نیز پس‌لرزه گویند که با شدّت کمتر و با فاصلهٔ زمانی گوناگون میان چند دقیقه تا چند ماه رخ می‌دهند. زمین‌لرزه به سه صورت عمودی، افقی و موجی بوقوع می‌رسد که نوع آخر از شایعترین آنهاست.

زمین لرزه نتیجهٔ رهایی ناگهانی انرژی از داخل پوسته زمین است که امواج ارتعاشی را ایجاد می‌کند. زمین لرزه‌ها توسط دستگاه زلزله سنج یا لرزه نگار ثبت می‌شوند. مقدار بزرگی یک زلزله (ریشتر) طبق قرارداد گزارش می‌شود که بیان کننده انرژی آزاد شده می باشد، زلزله‌های کوچکتر از شدت ۳ اغلب غیر محسوس و بزرگتر از ۷ خسارت‌های جدی را به بار می‌آورند. شدت لرزه با روش اصلاح شدهٔ مرکالی اندازه‌گیری می‌شود که مبین آثار زلزله بر روی زمین است و مقیاس آن ۱ تا ۱۴ می باشد.

در نزدیکی سطح زمین، زلزله به صورت ارتعاش یا گاهی جابجایی زمین نمایان می‌شود. زمانی که مرکز زمین‌لرزه در داخل دریا باشد،در صورت تغییر شکل زیاد و سریع بستر دریا باعث ایجاد سونامی می‌شود که معمولاً در زلزله های بسیار شدید اتفاق می افتد. ارتعاشات زمین همین‌طورریزش کوه و گاهی فعالیت‌های آتشفشانی را موجب می‌شود.

در حالت کلی کلمه زمین لرزه هر نوع ارتعاشی را در بر می‌گیرد – چه ارتعاش طبیعی چه مصنوعی توسط انسان – که موجب ایجاد امواج ارتعاشی می‌شود. زمین لرزه‌ها اغلب نتیجه حرکت گسل‌ها هستند، و همین‌طور فعالیت‌های آتشفشانی، ریزش کوه‌ها، انفجار معدن‌ها، و آزمایش‌های هسته‌ای. نقطهٔ آغازین شکاف لرزه را کانون می‌نامند. مرکز زمین‌لرزه نقطه‌ای است در راستای عمودی کانون و در سطح زمین.

زلزله‌های طبیعی

زلزله‌های تکتونیکی در هر جای زمین که در آن انرژی کرنشی کشسانی به میزان کافی برای گسترش شکستگی در امتداد صفحهٔ گسل ذخیره شده باشد، رخ خواهند داد. در مرزهای صفحه‌های پوسته زمین که بزرگترین صفحه‌های گسل روی زمین را ایجاد می‌کنند، صفحات کنار یکدیگر حرکت یکنواخت و (aseismically) خواهند داشت اگر هیچ بی‌نظمی یا ناهمواری در امتداد مرزهای آنها که باعث افزایش مقاومت اصطکاکی می‌شود، وجود نداشته باشد. بیشتر مرزها دارای این ناهمواری‌ها هستند و این منجر به رفتار چوب – لغزشی (stick-slip behavior) می‌شود. هنگامی که مرزهای صفحه قفل شده باشد، ادامهٔ حرکت نسبی بین صفحات منجر به افزایش تنش و در نتیجه افزایش انرژی انباشته شده در توده های نزدیک سطح گسل می‌شود. این افزایش ادامه می‌یابد تا زمانی که تنش افزایش یافته به اندازه‌ای کافی برسد و از طریق شکستن ناهمواری‌ها، ناگهان از بخش قفل شدهٔ گسل اجازه لغزش بیابد و انرژی ذخیره شده را آزاد کند. این انرژی به صورت امواج لرزه‌ای آزاد شده و تابیده شدن گرمای اصطکاکی سطح گسل، و شکستن سنگ آزاد می شود که در نتیجه باعث ایجاد زلزله می‌شود. این روند تدریجی ساخت تنش و کرنش که موجب شکست ناگهانی و تولید زلزله است به عنوان نگره ی بازگشت کشسان (elastic rebound theory) خوانده می‌شود. تخمین زده می‌شود که تنها ۱۰ درصد یا کمتر، از کل انرژی زلزله به صورت انرژی لرزه‌ای آزاد می‌شود. بیشترین بخش انرژی زلزله صرف شکستگی سنگها یا تبدیل به حرارت تولید شده توسط اصطکاک می‌شود. بنابراین، زمین لرزه انرژی کرنشی نهفته ی کشسانی زمین نزدیک گسل را کاهش می‌دهد و درجه حرارت آن را افزایش می‌دهد، اگرچه این تغییرات نسبت به جریان همرفت و رسانایی گرمای خارج شده از اعماق زمین ناچیزاست.

انواع گسل زلزله

سه نوع عمده از گسل وجود دارد که ممکن است موجب زلزله بشوند: نرمال، معکوس (محوری) و ضربه‌ای-لغزشی. گسل‌های نرمال و معکوس نمونه‌هایی از شیب – لغزش هستند، که در آن جابه جایی در امتداد گسل در جهت شیب و حرکت بر روی آنها شامل مؤلّفهٔ عمودی می‌شود. گسل نرمال عمدتاً در حوزه‌هایی رخ می‌دهد که پوسته مانند مرز واگرا در حال تمدید شدن است. گسل معکوس در مناطقی که پوسته مانند مرز همگرا در حال کوتاه شدن است رخ می‌دهد. گسل‌های ضربه‌ای – لغزشی ساختمان‌های شیب داری دارند که دو طرف گسل به صورت افقی در کنار یکدیگر می‌لغزند؛ مرزهای تبدیلی نوع خاصی از گسل ضربه‌ای – لغزشی هستند. زلزله‌های بسیاری ناشی از جنبش در گسل‌هایی هستند که شامل هر دو نوع شیب – لغزش و ضربه‌ای- لغزشی است، این لغزش به عنوان مورب شناخته شده‌است.

اندازه‌گیری شدت و محل زلزله

زلزله را می‌توان توسط لرزه نگار(seismometers) تا فواصل بسیار بزرگ ثبت کرد، چرا که امواج لرزه‌ای حتی از داخل زمین هم عبور می‌کنند. قدر مطلق اندازهٔ زلزله مطابق قرارداد توسط اعداد در مقیاس قدر گشتاور (که قبلاً در مقیاس ریشتر، از قدر ۷ باعث آسیب جدی و بزرگ بیشتر مناطق گزارش شده)، در حالی که احساس قدر با استفاده از مقیاس مرکالی گزارش می‌شود. هر لرزش انواع امواج لرزه‌ای را تولید می‌کند که با سرعت‌های مختلف ازداخل سنگ عبور می‌کنند: امواج طولی P (امواج ضربه‌ای یا فشاری) امواج عرضی S (هر دو امواج بدن) و امواج سطحی مختلف (امواج ریلی). سرعت انتشار امواج لرزه‌ای حاصل از محدوده تقریبی ۳ کیلومتر بر ثانیه تا ۱۳ کیلومتر بر ثانیه، بسته به تراکم و کشش از مقدار میانه تغییر می‌کند. در داخل کره زمین امواج ضربه‌ای یا P بسیار سریعتر از امواج S حرکت می‌کنند. (تقریباً ۱٫۷: ۱). تفاوت در زمان سفرامواج از کانون به رصدخانه برای اندازه‌گیری فاصله‌است و می‌تواند منابع لرزه و ساختار درون زمین را نشان دهد. همچنین عمق کانون (hypocenter) را می‌توان به طور تقریبی محاسبه کرد. قانون کلی: به طور متوسط، فاصله (کیلومتر) به زلزله برابر است با زمان (ثانیه) بین امواج P و S. انحراف خفیف به دلیل ناهمگن بودن لایه‌های زیرسطحی زمین است.

بزرگی زمین‌لرزه

بزرگی زمین‌لرزه را به صورت زیر تعریف می‌کنند:

بزرگی زلزله، M برابر لگاریتم در پایه ده دامنه حداکثر (برحسب میکرون) حرکت، A، است که توسط لرزه‌سنج استاندارد ووداندرسون در فاصله صد کیلومتری از مرکز زلزله ثبت شده باشد.

• M = Log(۱۰) A

همچنین، جهت تعیین انرژی آزاد شده توسط هر زلزله رابطه‌ای توسط ریشتر – گوتنبرگ در سال ۱۹۵۶ ارائه گردید که میزان انرژی آزاد شده در کانون زلزله بر حسب ارگ (erg) و بزرگی آن “M” مشخص می‌نماید.

• Log E =۱۱٫۴ + ۱٫۵ M

با یک محاسبه ساده می‌توان نشان داد که با افزایش یک درجه‌ای اندازه بزرگی زلزله، مقدار انرژی آزاد شده تقریباً ۳۲ برابر می‌گردد.

انواع زلزله

زلزله‌ها از دید جهت آزاد شدن انرژی به دو گونهٔ افقی و عمودی تقسیم بندی می‌شوند. خرابی‌های عمده و وسیع معمولاً بر اثر زلزله‌هایی از نوع افقی صورت می‌پذیرند. چرا که اغلب ابنیا در برابر بارهای عمودی مقاومت کافی دارند.

براساس میزان خرابی به وجود آمده زلزله‌ها به ده درجه بر مبنای مرکالی تقسیم می‌گردند.